Nyéléni Polska – współpraca dla suwerenności żywnościowej

W pierwszy weekend marca w Bończy pod Sochaczewem już po raz czternasty odbyło się spotkanie ekologicznych rolników i producentów żywności – Dobre Żniwa. Żniwa wczesnowiosenne, gdzie zbiera się plony zimowych przemyśleń i łączy nagromadzoną w ludziach energię, by rozpocząć nowy sezon wegetacyjny ze świadomością wspólnego celu i mocną motywacją do pracy. Od lat Ewa i Peter Stratenwerth, założyciele Ekologicznego Uniwersytetu Ludowego oraz Stowarzyszenia Ziarno, stwarzają wokół swojego gospodarstwa w Grzybowie przestrzeń wymiany i współdzielenia, skupiającą doświadczonych rolników, edukatorów i studentów ekologicznej uprawy i gospodarowania, przestrzeń otwartą na wszystkich, którym los Ziemi nie jest obojętny i którzy chcą własną pracą wpływać na jego poprawę.

Wśród ponad 160 uczestników tegorocznych Dobrych Żniw znaleźli się również reprezentanci polskiej gałęzi międzynarodowego ruchu na rzecz suwerenności żywnościowej – Nyéléni Polska.

Suwerenność żywnościowa to termin ukuty w latach 90. przez członków La Via Campesina, największej na świecie organizacji skupiającej drobnych rolników i walczącej o prawa chłopskie. Powstał w odpowiedzi na panujący w międzynarodowym systemie żywności paradygmat “bezpieczeństwa żywnościowego”, który, kładąc nacisk na powszechny i pewny dostęp do żywności na świecie, ignorował kwestie sprawiedliwej i odpowiedniej produkcji i dystrybucji tej żywności, otwierając globalne rynki i czyszcząc do nich drogę międzynarodowym korporacjom i praktykom intensywnego rolnictwa wielkoobszarowego. Podporządkowanie systemu żywności zasadom neoliberalnego kapitalizmu i logice zysku miało dotkliwe konsekwencje, doprowadziło do upadku tradycyjnych stylów życia wspólnot wiejskich na całym świecie, zwiększenia nierówności i zaostrzenia problemu głodu, przy jednoczesnym zignorowaniu wpływu działań człowieka na stan środowiska naturalnego. Od końca ubiegłego wieku narastał sprzeciw oddolnych ruchów chłopskich i siła organizacji takich, jak La Via Campesina czy ruch Nyéléni.

Nyéléni to międzynarodowy, nieformalny, oddolny ruch w obronie suwerenności żywnościowej, mający na celu budowę porozumienia między wszystkimi środowiskami społecznymi zainteresowanymi obroną zdrowej, produkowanej lokalnie żywności i powszechnego do niej dostępu, oraz wypracowanie wspólnej dla tych środowisk strategii działań.

Nazwa Nyéléni pochodzi od imienia legendarnej kobiety z afrykańskiego Mali, która symbolizuje umiejętną gospodarkę rolną, etos pracy, inwencji i troski o ekosystem. Zgodnie z podaniem, Nyéléni dzięki swojej zaradności, uprawiając ziemię w harmonii z naturą, dostarczała pożywienie dla całej dużej społeczności plemiennej — zapewniła mu suwerenność żywnościową. Z tego powodu Nyéléni stała się patronką ruchu na rzecz suwerenności żywnościowej, dając mu swoje imię podczas pierwszego światowego forum w Sélingué, w Mali 2007 roku, kiedy to zostały ustalone ramy jego wspólnej polityki. Spisano wtedy pierwszą deklarację ruchu, która definiuje pojęcie suwerenności żywnościowej jako:

“… prawo ludzi do zdrowej i kulturowo odpowiedniej żywności produkowanej w oparciu o ekologiczne i zrównoważone metody, a także ich prawo do definiowania własnych systemów żywnościowych i rolnych. (…) Suwerenność żywnościowa staje w obronie interesów przyszłych generacji żądając uwzględnienia ich głosu w debacie. Proponuje strategie oporu i zwalczania istniejącego systemu handlu i dyktatu żywieniowego korporacji oraz nowe kierunki dla systemów żywności (…) tworzonych przez lokalnych producentów i konsumentów. Suwerenność żywnościowa daje priorytet gospodarkom lokalnym i narodowym oraz wzmacnia rolnictwo tworzone przez tradycyjne gospodarstwa wiejskie i rodzinne, (…) bazujące na wartościach zrównoważonego rozwoju w zakresie ekologicznym, społecznym i ekonomicznym(…). Przekazuje prawo do właściwego użytkowania i zarządzania ziemiami, terytoriami, wodami, nasionami, zwierzętami oraz bioróżnorodnością w ręce nasze, czyli tych, którzy żywność wytwarzają. Suwerenność żywnościowa zakłada nowy rodzaj relacji społecznych, wolny od opresji i nierówności między mężczyznami i kobietami, narodami, grupami rasowymi, klasami społecznymi i ekonomicznymi oraz pomiędzy pokoleniami.”

Deklaracja Nyéléni, Selingue, Mali 2007

 

Deklaracja Nyéléni obszernie rozwija zasady, które tworzą klarowny manifest nowego podejścia do ziemi, praw człowieka i jego roli na ziemi, jego miejsca w społeczności ludzkiej oraz szerokiej gromadzie istot, z którymi współdzieli planetę. Te zasady to wspólny punkt odniesienia dla mocno zróżnicowanej grupy ludzi związanych z ziemią i dystrybucją żywności, którzy chcą współdziałać na rzecz zmiany i współtworzyć nowe modele lokalnych systemów żywności.

Inicjatywa Nyéléni Polska, zawiązana została w listopadzie 2016 r. podczas międzynarodowego forum Nyéléni w Cluj-Napoca w Rumunii przez kilkunastoosobową grupę polskich delegatów. Wśród jej założycieli znaleźli się rolnicy ekologiczni z różnych części Polski, a także aktywiści miejscy, członkowie kooperatyw spożywczych, RWS-ów, organizacji pozarządowych, przedstawiciele Instytutu Globalnej Odpowiedzialności oraz Ekologicznego Uniwersytetu Ludowego w Grzybowie. Różnorodność tej grupy dobrze oddaje charakter forum Nyéléni oraz złożoność idei suwerenności żywnościowej, wokół której w Rumunii spotkało się i dyskutowało ponad 600 delegatów z Europy i Azji Środkowej.

Ruch Nyéléni Polska tworzy przestrzeń takiego dialogu w naszym kraju. Sytuacja Polski i polskiej wsi różni się od sytuacji w krajach Globalnego Południa, jednak globalne procesy wynikające z zasad ekonomii neoliberalnej oddziałały na nas w takim samym stopniu. Europejska Wspólna Polityka Rolna złagodziła konsekwencje tych globalnych trendów, m.in. poprzez rozwijanie nierolniczych obszarów gospodarki i przebranżowienie wsi oraz za pomocą kontrowersyjnego systemu dopłat, który zapewniając mieszkańcom wsi źródło dochodu, osłabia jednak różnorodność i wydajność polskiego rolnictwa oraz podkopuje naszą suwerenność, uzależniając zaopatrzenie rynku od taniego importu żywności produkowanej intensywnie i wielkoskalowo w różnych częściach globalnej wioski.

Dostęp do informacji oraz wzrastająca świadomość na temat tych procesów sprawiają, że również w Polsce narastają oddolne ruchy producentów i konsumentów, działające na rzecz suwerenności żywnościowej. Kwestie takie jak sprzedaż bezpośrednia, możliwość decydowania o sposobie produkcji żywności i sprawowania nad nią społecznej kontroli, ustalanie lokalnych reguł wymiany handlowej i lokalizacja rynków, czy szeroko pojęta ekologia życia codziennego, to tylko niektóre postulaty podnoszone coraz częściej w debacie publicznej w Polsce i znajdujące poparcie w coraz szerszych kręgach społeczeństwa. Ruch Nyeleni Polska wychodzi naprzeciw właśnie takim tendencjom, jednocząc głosy płynące z różnych środowisk i wzmacniając ich przekaz. Nyéléni Polska stawia sobie m.in. następujące cele:

1.  Włączanie do debaty publicznej pojęcia suwerenności żywnościowej oraz promocję rodzinnego, lokalnego rolnictwa i agroekologii, jako alternatywy dla rolnictwa przemysłowego i agrochemii.
2.  Ułatwienie wejścia na rynek małoobszarowym gospodarstwom rolnym i wytwórcom poprzez promocję praktyk rolniczej sprzedaży (kooperatywy spożywcze, rolnictwo wspierane przez społeczność) oraz poprzez organizacje i instytucje publiczne (zamówienia publiczne).
3. Stworzenie masowego ruchu Suwerenności Żywnościowej w Polsce i jego silnej reprezentacji.
4.  Stworzenie miejsca spotkania i dialogu dla uczestników ruchu poprzez platformę internetową a także cykliczne spotkania (Polskie Forum Suwerenności Żywnościowej).
5.  Rozwój i wzmacnianie współpracy międzynarodowej na rzecz Suwerenności Żywnościowej.

Spotkanie podczas Dobrych Żniw w Bończy stanowiło idealną okazję, by zaprezentować ruch szerokiemu gronu rolników ekologicznych z całej Polski. Niektórzy członkowie Nyeleni są również studentami Ekologicznego Uniwersytetu Ludowego i brali aktywny udział w organizacji wydarzenia. Dzięki temu wśród zaproszonych prelegentów znaleźli się przedstawiciele ruchu La Via Campesina z Rumunii, Austrii i Anglii.

Stela Zamoiu i Ramona Dominicioiu z rumuńskiej organizacji EcoRuralis opowiadały o sieci gospodarstw nasienniczych i systemie wymiany nasion, który stanowi już w Rumunii poważną alternatywę dla kontrolowanego przez rządy i korporacje rynku nasienniczego. Ramona dodatkowo opowiedziała o europejskim oddziale La Via Campesina, o zasadach członkostwa w organizacji, obszarów jej działań i wzajemnego wsparcia drobnych rolników w Europie. Parę dni wcześniej, dzięki inicjatywie członków Nyeleni, odbyły się rozmowy przedstawicieli La Via Campesina i oddziału mazowieckiego Stowarzyszenia Ekoland, które wstępnie wyraziło chęć przystąpienia do LVC jako pierwsza polska organizacja.

Inna organizacja członkowska LVC obecna na seminariach, to Land Workers’ Alliance z Wielkiej Brytanii. Gerald Miles opowiadał o swoim gospodarstwie, które prowadzi w charakterze RWS, oraz o swojej drodze do aktywizmu rolniczego w obszarze suwerenności żywnościowej. Lynn Davis przedstawiła projekt Street Goat, w którym grupa mieszkańców Bristolu prowadzi kooperatywny wypas kóz na nieużytkach miejskich, wytwarza nabiał i sprzedaje go w spółdzielczym sklepiku. O swoich gospodarstwach opowiedzieli również rolnicy-aktywiści z Austrii, członkowie ÖBV – Via Campesina Austria, Christine Pichler i Ludwig Rumetshofer.

Podczas seminarium nie zabrakło też przykładów dobrych praktyk ekologicznych z Polski – dwa gospodarstwa nagrodzone przez Ministra Rolnictwa w kategorii najlepsze gospodarstwo ekologiczne w Polsce za lata 2015 i 2016: gospodarstwo Krzysztofa Zembrowskiego produkujące zboża, rośliny oleiste i oleje, oraz Kozia Farma Złotna Katarzyny i Grzegorza Łaskich. Wymiar głęboko edukacyjny miały prezentacje: Anity Idel z Niemiec, o wpływie zrównoważonych pastwisk na żyzność gleby, bioróżnorodność i klimat oraz Marii Staniszewskiej z Polskiego Klubu Ekologicznego na temat skutecznych praktyk rolniczych zapobiegających wymywaniu azotu i fosforu do wód.

Najcenniejsze z punktu widzenia współpracy i konsolidacji środowiska były dyskusje w grupach roboczych, odbywające się pod następującymi tytułami: Współpraca w rolnictwie ekologicznym: Ruch Suwerenności Żywnościowej i La Via Campesina; Pytania dotyczące chowu zwierząt w gospodarstwie ekologicznym; Uprawy roślinne w rolnictwie ekologicznym; Ekologiczny Uniwersytet Ludowy. Podczas Dobrych Żniw miała również miejsce wymiana nasion.

Spotkanie w Bończy było bardzo ważnym wydarzeniem z punktu widzenia pogłębiania współpracy i rozszerzania sieci kontaktów między organizacjami i jednostkami, które rozumieją zagrożenia wynikające z obecnego systemu żywnościowego i dążą do jego zmiany, rozwijając alternatywne wobec niego praktyki. Świadomość, że nie walczy się samemu jest kluczowa, kiedy przeciwnikiem jest gigantyczny rynek korporacji i międzynarodowych umów handlowych, który wpływa i kształtuje nasze życie na wszystkich poziomach. Przykłady na skuteczne działanie z pominięciem jego zasad można dostrzec w miastach i wsiach na całym świecie – świadomość społeczna w ostatnich latach wyraźnie wzrosła, przybywa inicjatyw skupionych wokół ekologicznego, lokalnego jedzenia i zrównoważonego podejścia do naszego miejsca na Ziemi. Ruch Nyéléni Polska powstaje jako efekt tych przemian – jest ważnym krokiem na drodze do sformułowania mocnego, zbiorowego głosu w obronie zdrowej ziemi, zdrowych relacji i zdrowego społeczeństwa.

Strona internetowa ruchu  Nyéléni Polska: NYELENI.PL

Artykuł ukazał się w Zielonych Wiadomościach nr. 028/lipiec 2017, do ściągnięcia w formacie pdf: https://zielonewiadomosci.pl/numer/28/

Jeśli podoba Ci się to, co robimy, prosimy, rozważ możliwość wsparcia Zielonych Wiadomości. Tylko dzięki Twojej pomocy będziemy w stanie nadal prowadzić stronę i wydawać papierową wersję naszego pisma.

Jeżeli /chciałabyś/chciałbyś nam pomóc, kliknij tutaj: Chcę wesprzeć Zielone Wiadomości.

Powiązane artykuły

Komunikat prasowy na zakończenie Europejskiego Forum na rzecz Suwerenności Żywnościowej, Nyéléni 2016 MIĘDZYPOKOLENIOWE SPOTKANIE ROLNIKÓW na rzecz SUWERENNOŚCI ŻYWNOŚCIOWEJ Forum Suwerenności Żywnościowej w Warszawie: 25-28.01.2018 „Więcej rolników, lepsza żywność” – raport Nyeleni Europe ws. reformy WPR Polskie rolniczki na VII Międzynarodowej Konferencji La Via Campesina