Zmiany klimatyczne – od postrzegania do działania
Jednym z problemów odnoszących się do troski o zmiany klimatyczne jest fakt, że ta troska jest powierzchowna i efemeryczna. Jak więc troska ta mogłaby się przełożyć na działanie?
Nowa poddyscyplina, psychologia komunikacji zmian klimatu stara się znaleźć metody komunikacji psychologicznie skuteczne, tak aby rozbudzać trwałą troskę o klimat, prowadzącą do postaw wobec środowiska sprzyjających działaniu. Aktualne metody, poprzez różne uwarunkowania (obniżki podatków, ekotaksy itp.) starają się zmobilizować ludzi (podmioty gospodarcze, konsumentów lub przedsiębiorstwa) do zachowań pro-środowiskowych: zmiany klimatu materializują się więc w produktach, i przyjmują wartość monetarną. Zmiana zachowania wywołana przez te działania nie jest więc zmianą „u podstaw” i w związku z tym może okazać się nietrwała, w szczególności gdy późniejsza modyfikacja polityki publicznej podważa zasadność tych zachęt finansowych. Ponadto metody te zamykają dane pytanie w logice rentowności, bez rozwinięcia prawdziwej troski o środowisko opartej na wartościach.
Wartości wpływające na troskę o zmiany klimatyczne studiuje się pośród innych wartości środowiskowych. Jako jednostki abstrakcyjne i narzędzia tworzenia myśli, wartości pozwalają przyswoić wymiar globalny zmian środowiskowych. Jeden z kierunków badań w tej dziedzinie studiuje relacje między wartościami, postawami i zachowaniami bezpośrednio związanymi z poszanowaniem środowiska, gdyż są to wartości, które przewodzą działaniami jednostki.
Badacze Suzanne Gagnon Thompson i Michelle Barton opublikowali w 1994 roku studium, w którym definiują dwa rodzaje postaw opartych na wartościach w relacji do problemów środowiskowych: ekocentryczna i antropocentryczna . Ekocentryzm dotyczy jednostek, które przypisują przyrodzie wartość dla niej samej i uważają, że musi być chroniona ze względu na swe własne wewnętrzne wartości. Przyroda ma dla nich wymiar duchowy i posiada pewną wartość bez względu na czynniki ekonomiczne i jakość życia jaką zapewnia. Antropocentryzm przeciwnie, wiąże poszanowanie środowiska z zaspokojeniem potrzeb materialnych, przyznając przyrodzie wyłącznie użytkową wartość. Wymóg ochrony przyrody jest wspólny dla obu postaw, ale z innych powodów. Pierwsza postawa częściej doprowadzi do osobistego zaangażowania w organizacje ekologiczne i w konkretne działania na rzecz ekologii. Druga postawa wpisze swe działania w ramy pozostające w zgodzie z wartościami społeczeństwa konsumpcyjnego.
W szerszej perspektywie, ekipa pod kierunkiem kalifornijskiego profesora Wesleya Schultza opracowała w 2004 roku kategorie łączące wartości, postawy, wizję świata i zachowania w stosunku do środowiska . Wyróżniają następujące postawy i wartości:
- Egoistyczna: wartości są skupione na sobie jak i cele są zorientowane na siebie (ja, moja przyszłość, mój dobrobyt, moje zdrowie…).
- Altruistyczna: wartości są skupione na innych (przyszłe pokolenia, ludzkość, członkowie społeczności, dzieci…)
- Biosferyczna: wartości skupiają się na dobrostanie żyjących istot (roślin, zwierząt, fauny i flory morskiej, ptaków…)
Badacze wysuwają hipotezę, że rodzaj zaangażowania jednostki wobec środowiska zależy od tego czy osoba ta uważa się za będącą częścią przyrody, bardziej lub mniej. W teście, który stworzyli, o nazwie INS (Inclusion of Nature in Self scale – Skala przynależności do Natury) uczestnicy badania mieli wykazać stopień ich „połączenia” z przyrodą, czy dokładniej stopień ich przynależności do Natury. Badanie wykazało, że jednostka, która dostrzega swój związek z przyrodą, ma tendencje do szerszego angażowania się w to co dotyczy środowiska (wartości biosferyczne). Osoba, która mniej się utożsamia z przyrodą, może odczuwać, że kwestie dotycząca środowiska jej dotyczą, ale niepokoje tej osoby będą bardziej skierowane na problemy dotyczące jej bezpośredniego otoczenia.
Wartości środowiskowe nie tylko różnią się między poszczególny mi osobami, ale także między kulturami. Różnica ta nie ogranicza się do dychotomii między krajami zachodnimi i resztą świata, nawet wewnątrz krajów zachodu różnice kulturowe mogą być znaczące w zależności od bliskości z przyrodą.
Fakt ten może stanowić jedną z przeszkód w międzynarodowych negocjacjach dotyczących zmian klimatu, jak na przykład bardzo różne wartości w odniesieniu do czasu (orientacja na przeszłość, na teraźniejszość, na przyszłość), stosunek do hierarchii czy formy organizacji społecznej (indywidualizm / kolektywizm).
Problemy powiązane ze zmianami klimatu zawierają same w sobie wymiar czasowy. Nasze badania (ACOCLI ) nad rolą wartości w odniesieniu do postrzegania i wyobrażania zmian klimatycznych pozwoliły na pokazanie szczególnego wymiaru w poznaniu poznawczym, dokładniej na orientację czasową. Opiera się ona na zapytaniu: czy człowiek może wyobrażać sobie przyszłość i siebie w przyszłości, a jeżeli tak, to jak daleko w czasie?
Scenariusze klimatyczne używają różnych przedziałów czasowych, przewidywań krótkofalowych, średniofalowych i na 100 lat. Zadaliśmy sobie pytanie czy jednostki mogą przetwarzać poznawczo te różne skale czasu, zapytaliśmy więc uczestników badania w Paryżu, w Alpach, w Nowej Kaledonii i w Gujanie francuskiej jak wyobrażają sobie przebieg zmian w ciągu 5/10 lat, 30 lat i 100 lat. Uczestnicy paryscy, raczej dojrzali wiekowo, odpowiedzieli, że ich to nie interesuje, bo już ich nie będzie na tym świecie. Natomiast uczestnicy z Nowej Kaledonii opowiedzieli nam o zmianach w ciągu 30 lat i przekazali nam ich przepowiednie na 100 lat, lub, jeżeli nie byli w stanie, odpowiedzieli, że 100 lat to zbyt długi okres, aby udzielić przemyślanej odpowiedzi. Jednakże w żadnym wypadku nie odpowiedzieli, że ich ten problem nie interesuje pod pretekstem, że nie pozostaną tak długo przy życiu. Ta różnica w reprezentacji zmian klimatu według skali czasu jest niezwykle istotna, gdyż wskazuje na przeciwstawne wartości orientacji czasowej. Paryżanie reprezentują orientację nastawioną na dziś, skalą jest ich własne życie. Nowokaledończycy, nawet jeżeli mają trudności z przewidzeniem jak będą postępowały zmiany klimatu, posiadają ciągłą orientację zasową, między przeszłością, teraźniejszością i przyszłością, oraz postrzegają wydarzenia w wymiarze międzypokoleniowym.
W problematyce zmian klimatycznych i bardziej ogólnie w trosce o ochronę przyrody, rozwój wartości odgrywa pierwszorzędną rolę, aby zapewnić międzypokoleniową troskę o środowisko, będącą w stanie wyzwolić zaangażowanie ekologiczne w perspektywie
Ten artykuł jest fragmentem (konkluzje) tekstu stanowiącego zawartość „Les Notes de la FEP” #5: http://www.fondationecolo.org/activites/publications/Les-Notes-de-la-FEP-
5-Changement-climatique-de-laperception-a-l-action
Powiązane artykuły
Jeśli nie zaznaczono inaczej, materiał nie może być powielany bez zgody redakcji.