Dieta dobra dla Planety
W Polsce dorasta już drugie pokolenie, dla którego kryzys żywnościowy – brak dostępu do żywności i wizja pustych półek sklepowych – jest tylko historią. Półki sklepowe są pełne taniej żywności, praktycznie „na każdą kieszeń”, a nieustające promocje powodują, że w skali kraju 30% żywności marnuje się – po prostu trafia do śmietnika. Wzrosło również spożycie mięsa – obecnie to średnio 78,5 kg na osobę rocznie (dane GUS z 2019). Średnia europejska to 71,3 kg – ponad dwukrotnie więcej niż wynosi średnia światowa.
Można powiedzieć, że jest znakomicie. Ale czy na pewno? Spróbujmy odpowiedzieć na kilka podstawowych pytań związanych z żywnością i jej produkcją.
Czy dieta z dużą ilością mięsa, cukru i produktów przetworzonych jest dobra dla naszego zdrowia?
Jak podają statystyki, coraz większa ilość mięsa, tłuszczu i cukru w diecie prowadzi do problemów na poziomie zdrowia publicznego. Przewlekłe choroby dietozależne pochłaniają do 80% kosztów opieki zdrowotnej w UE. 50% europejskiej populacji ma nadwagę, a 20% jest otyłe. Głównym powodem śmierci w UE są choroby układu krążenia – aż 49% z nich powiązane jest z niezdrowym odżywianiem.
A co się dzieje ze środowiskiem? Jak rolnictwo przemysłowe i przemysłowy chów zwierząt – bo taki system dostarcza nam tanich produktów – wpływają na środowisko?
Rolnictwo, emitując do atmosfery 10% wszystkich gazów powodujących efekt cieplarniany, przyczynia się do kryzysu klimatycznego. Ponad 70% emisji rolniczych pochodzi z przemysłowego chowu zwierząt. Cały łańcuch żywnościowy – od producenta do konsumenta – odpowiedzialny jest za około 30% tych emisji. Dodatkowo taki system rolniczy zanieczyszcza wody powierzchniowe i gruntowe związkami azotu i fosforu pochodzącymi z intensywnego nawożenia pól nawozami sztucznymi, a także gnojowicą z przemysłowego chowu zwierząt. W Polsce w roku 2018 tylko 11% jednolitych części wód powierzchniowych rzek osiągnęło stan dobry.
A jak ten system produkcji wpływa na różnorodność biologiczną?
W konsekwencji używania na ogromną skalę pestycydów masowo giną owady, w tym zapylacze. W ciągu ostatnich 100 lat około 75% globalnych zasobów genetycznych roślin zostało utraconych z uwagi na wprowadzenie wysokoplonujących, genetycznie ujednoliconych odmian roślin uprawnych. ¾ światowego zapotrzebowania na żywność jest obecnie pokrywane przez 12 gatunków roślin i zwierząt.
Współczesny system żywnościowy stoi w obliczu poważnych wyzwań. Nasz sposób produkcji i konsumpcji żywności pod wieloma względami przekracza istniejące na Ziemi ograniczenia – tzw. granice planetarne. Gleby rolnicze wyczerpują się i erodują pod wpływem uprawiania monokultur, a ekosystemy ulegają zniszczeniu w trakcie przekształcania lasów w grunty orne służące produkcji żywności. Substancje odżywcze pochodzenia rolniczego trafiają do cieków wodnych i jezior, co powoduje zakwaszenie oceanów. W ostatnich dziesięcioleciach różnorodność biologiczna uległa gwałtownemu zubożeniu, zarówno w odniesieniu do roślin uprawnych jak i zwierząt gospodarskich, a dzikie zwierzęta są w podobny sposób narażone na skutki tworzenia monokultur, stosowania pestycydów w rolnictwie i eksploatacji środowiska naturalnego.
W 2019 roku grupa specjalistów opublikowała raport w czasopiśmie medycznym The Lancet. Komisja EAT-Lancet rekomendowała w nim pilną transformację światowego systemu żywnościowego. Zostały podane założenia diety planetarnej, czyli diety, która w sposób zrównoważony czerpałaby zasoby z naszej planety i pozwalałaby się im odnawiać.
Główne założenie diety planetarnej to przyjmowanie optymalnej ilości energii pochodzącej głównie z różnorodnych produktów roślinnych. Musimy ograniczyć spożycie mięsa czerwonego, a także innych produktów odzwierzęcych. Nie są zalecane produkty wysokoprzetworzone i cukry.
Powinniśmy wykorzystywać w naszej diecie produkty lokalne oraz sezonowe. Dieta powinna być dostosowana do tradycji, kultury, położenia geograficznego i profilu demograficznego danej populacji – to powinno przełożyć się na korzyści środowiskowe oraz gospodarcze.
Grupy produktów w diecie planetarnej zalecane przez specjalistów:
Założenia diety planetarnej w raporcie wyrażono w porcjach danej grupy produktów spożywczych (w gramach) dla sumy na poziomie 2500 kcal na dobę.
Preferowanym źródłem energii oraz węglowodanów są pełnoziarniste produkty zbożowe. Należy spożywać je w ilości około 232 g na dobę. Zaleca się wyeliminowanie pokarmów z oczyszczonego ziarna zbóż (rafinowanych).
Bulwy oraz warzywa skrobiowe powinny być spożywane w ilości około 50 g na dobę (50-100 g). Warzywa i owoce to produkty, które powinny zajmować około połowę objętości talerza. Zalecane jest ich spożycie w przynajmniej 5 porcjach (w sumie 300-600 g) w ciągu dnia. Większość – około 300 g – powinny stanowić warzywa, a owoce przynajmniej około 200 g.
Mleko oraz produkty mleczne powinny być spożywane w ilości około 250 g (250-500 g). Głównym źródłem białka powinna być żywność roślinna. Aby dostarczyć takie białko, należy uwzględnić w jadłospisie nasiona roślin bobowatych (soczewica, ciecierzyca, fasola, groch, bób, soja) w ilości 75-100 g na dzień oraz orzechy w ilości około 50-70 g dziennie.
Mięso czerwone, a zwłaszcza jego przetwory, trzeba ograniczyć w diecie do maksymalnie 75-100 g tygodniowo. Rekomenduje się umiarkowane spożycie drobiu i jaj oraz uwzględnienie w swoim jadłospisie ryb lub owoców morza dwa razy w tygodniu.
Tłuszcze powinny być głównie pochodzenia roślinnego (olej rzepakowy, oliwa z oliwek, olej lniany, olej słonecznikowy). Te nienasycone kwasy tłuszczowe można spożywać w ilości średnio 40 g (20-80 g) na dobę. Istotne jest ograniczenie nasyconych kwasów tłuszczowych do około 11 g na dobę.
Cukry dodane można spożywać w ilości maksymalnie 31 g, dążąc jednak do ich maksymalnego ograniczania*.
Przykładem realizacji diety planetarnej jest projekt „2000 m2”. Założenie tego projektu opiera się na danych, zgodnie z którymi 1 407 milionów hektarów na Ziemi to grunty orne, które nadają się do produkcji żywności. Dzieląc tę powierzchnię przez światową populację, otrzymujemy niespełna 2000m2 na osobę. Jeśli mądrze i innowacyjnie zadbamy o „nasze” 2000m2 i zastosujemy zasady diety planetarnej, to wyżywimy ludność zamieszkującą Ziemi nie naruszając przy tym nieprzekraczalnych ograniczeń Planety.
Produkcja żywności dla diety planetarnej powinna opierać się na następujących zasadach:
Regeneracja
Punktem wyjścia koncepcji 2000m2 jest założenie, że zdrowa gleba zapewnia zdrową żywność. Dlatego ważne jest, aby wspierać życie w glebie i jej żyzność, tak aby nasze gleby mogły dostarczać żywności przyszłym pokoleniom. Kluczowe jest zintegrowanie uprawy roślin i hodowli zwierząt, aby oddać glebie więcej niż pobieramy. Systemy rolnictwa regeneratywnego, takie jak rolnictwo ekologiczne lub biodynamiczne, stosują płodozmian, wytwarzają kompost, trzymają zwierzęta gospodarskie (i wykorzystują nawozy odzwierzęce) oraz maksymalnie ograniczają użycie nakładów niepochodzących z gospodarstwa. Ponadto wspierają różnorodność biologiczną i usługi ekosystemowe oraz zwiększają odporność na zmiany klimatu.
Mieszanki traw pastewnych i roślin bobowatych stanowią integralną część systemów rolnictwa regeneratywnego. Uprawia się je jako paszę dla przeżuwaczy, a jednocześnie mieszanki stanowią siedliska dla owadów zapylających. Mieszanki, a zwłaszcza rośliny bobowate, dostarczają również składników odżywczych bezpośrednio do gleby, na której rosną. Karmione nimi zwierzęta produkują obornik, który trafia na inne pola w gospodarstwie. Ludzie wprawdzie nie mogą bezpośrednio spożywać mieszanek, ale czerpią z nich korzyści w postaci produktów mlecznych i mięsnych pochodzących od przeżuwaczy. Wypasanie zwierząt na pastwiskach również przyczynia się do wspierania różnorodności biologicznej.
Zamknięty obieg
Stosowanie płodozmianu to sposób na wykorzystanie lokalnych i odnawialnych zasobów, co przyczynia się do tworzenia zrównoważonych ekosystemów. Każdego roku w uprawie jest kilka różnych roślin, a poprzez zmianę lokalizacji upraw każdego roku (zmianowanie lub płodozmian), rolnictwo staje się zbilansowane i zrównoważone, a glebie oddajemy więcej niż pobieramy. Rośliny bobowate stosowane w płodozmianie przyczyniają się do utrzymania i zwiększenia żyzności gleby w kolejnych sezonach. Kluczowe przy stosowaniu płodozmianu jest utrzymywanie równowagi pomiędzy roślinami, które dostarczają zasoby do gleby (mieszanki traw i roślin bobowatych), a tymi które pobierają zasoby (przede wszystkim warzywa, a także zboża i rośliny oleiste). Uprawiając różne rośliny w zróżnicowanym krajobrazie rolniczym możemy ograniczyć choroby roślin oraz wesprzeć różnorodność biologiczną.
Zróżnicowanie
Dzięki różnorodności upraw i zwierząt gospodarskich, różnorodność pojawia się również na naszym talerzu. Stosowanie zróżnicowanej, bazującej na większej ilości warzyw i mniejszej ilości mięsa diety jest korzystne zarówno dla naszego zdrowia, jak i dla naszej Planety. Ponadto otrzymujemy bardziej zróżnicowany krajobraz rolniczy, który sprzyja różnorodności biologicznej i zrównoważeniu ekosystemów.
Korzystając z lokalnych zasobów i opierając się na lokalnych kulturach tworzymy globalne bogactwo regionalnych kultur pozyskiwania, przetwarzania i przyrządzania jedzenia. W ten sposób możemy budować odporne systemy żywnościowe i przyczyniać się do rozwoju obszarów wiejskich zarówno w skali lokalnej, jak i globalnej.
*https://kongres-zywieniowy.waw.pl/dieta-planetarna-sposob-zywienia-ktory-pomoze-zapobiec-katastrofie-ekologicznej/
Powiązane artykuły
Jeśli nie zaznaczono inaczej, materiał nie może być powielany bez zgody redakcji.