Alternatywna Ochrona Roślin 2025: Rewolucja w Rolnictwie dla Zdrowia, Środowiska i Gospodarki

Rewolucja w polskim i europejskim rolnictwie nabiera tempa.

18 marca 2025 roku dwie organizacje – Koalicja Żywa Ziemia i PAN Europe (Pesticide Action Network) – zorganizowały przełomową konferencję, podczas której czołowi eksperci z różnych dziedzin zaprezentowali konkretne rozwiązania mogące zastąpić szkodliwe syntetyczne pestycydy biologicznymi metodami ochrony roślin. Wydarzenie, objęte honorowym patronatem Komisji Europejskiej w Polsce, zgromadziło przedstawicieli nauki, rolnictwa, organizacji pozarządowych oraz decydentów.

Prezentowane podczas konferencji innowacyjne metody mają potencjał, by zrewolucjonizować europejskie rolnictwo, minimalizując wpływ chemizacji na zdrowie ludzi, zatrzymując degradację ekosystemów i jednocześnie zwiększając rentowność gospodarstw. Czy jest to możliwe? Doświadczenia pionierów takich rozwiązań pokazują, że tak!

Dlaczego alternatywna ochrona roślin jest dziś niezbędna?

Toksyczne dziedzictwo PFAS – „wieczne chemikalia” w naszym otoczeniu

W Unii Europejskiej wciąż dopuszczonych jest 34 pestycydów zawierających związki PFAS (per- i polifluoroalkilowe), nazywane „wiecznymi chemikaliami” ze względu na ich ekstremalną trwałość w środowisku1. Te substancje rozkładają się na kwas trifluorooctowy (TFA) – związek, którego nie można usunąć z wody pitnej przy pomocy obecnych technologii uzdatniania.

Niemcy już zaproponowały całkowity zakaz tych niebezpiecznych związków, klasyfikując TFA jako substancję toksyczną dla układu rozrodczego kategorii. Polska, sprawująca obecnie prezydencję w Radzie UE, ma wyjątkową szansę na przyspieszenie tego procesu, umieszczając kwestię całkowitego zakazu pestycydów PFAS w agendzie europejskiej.

Choroby cywilizacyjne a chemizacja rolnictwa – co wiemy na pewno?

Podczas konferencji zaprezentowano wstrząsające wyniki badań naukowych, które jednoznacznie wskazują na silną korelację między regularnym spożywaniem żywności zawierającej pozostałości pestycydów a alarmującym wzrostem zachorowań na szereg poważnych schorzeń. Co niepokojące, obecne przepisy nie wymagają badania długoterminowej toksyczności pestycydów przed ich dopuszczeniem na rynek, mimo dwóch orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości UE potwierdzających taką konieczność. Dodatkowo, nie bada się toksyczności substancji pomocniczych zawartych w preparatach, choć wiele z nich ma udowodnione szkodliwe działanie.

Zanieczyszczenie wód – problem na pokolenia

W 2021 roku jedynie 26,8% europejskich wód powierzchniowych spełniało normy dobrego stanu chemicznego. To oznacza, że ponad 73% wód w Europie jest już skażone chemikaliami, w tym pozostałościami pestycydów i ich metabolitami. Szczególnie niepokojący jest fakt, że TFA i inne trwałe metabolity pestycydów są praktycznie niemożliwe do usunięcia z zasobów wodnych. Będą one wpływać na jakość wody pitnej oraz ekosystemy wodne przez dziesiątki, a nawet setki lat.

Biologiczne alternatywy ochrony roślin – skuteczne rozwiązania w praktyce

Sukcesy wdrożeń alternatywnej ochrony roślin w Europie

Dr inż. Michał Pniak zaprezentował podczas konferencji liczne studia przypadków z polskiego i europejskiego sadownictwa, gdzie zastąpienie syntetycznych pestycydów preparatami mikrobiologicznymi nie tylko nie obniżyło jakości plonów, ale przyniosło wymierne korzyści ekonomiczne.

Szczególnie inspirujące są doświadczenia krajów takich jak Francja, Belgia, Holandia, Szwecja i Luksemburg, które już ponad dekadę temu zakazały stosowania syntetycznych pestycydów w przestrzeniach publicznych1. Ich wieloletnie doświadczenia dowodzą, że utrzymanie zieleni miejskiej bez chemii jest nie tylko możliwe, ale często bardziej efektywne kosztowo w dłuższej perspektywie.

Integrowana ochrona roślin – klucz do zmian w rolnictwie

Badania naukowe jednoznacznie wskazują, że dzięki wdrożeniu zasad integrowanej ochrony roślin (IPM – Integrated Pest Management) rolnicy mogą zmniejszyć stosowanie pestycydów o 50-80%, zachowując przy tym rentowność gospodarstw i nie odnotowując spadku plonów.

Integrowana ochrona roślin obejmuje:

• Stosowanie płodozmianu i doboru odpowiednich odmian roślin

• Monitoring szkodników przy użyciu pułapek i systemów ostrzegania

• Stosowanie biologicznych wrogów naturalnych szkodników

• Użycie mikrobiologicznych środków ochrony roślin

• Metody mechaniczne i fizyczne zwalczania szkodników

• Stosowanie syntetycznych środków ochrony roślin tylko jako ostatnia deska ratunku, w minimalnych ilościach i najnowszych, najmniej szkodliwych formulacjach

Wsparcie dla transformacji rolnictwa – kluczowa rola polityki rolnej UE

Zarówno eksperci jak i rolnicy obecni na konferencji podkreślali, że kluczową rolę w przejściu na alternatywne metody ochrony roślin musi odegrać reforma Wspólnej Polityki Rolnej po 2027 roku.

Badania pokazują, że rolnicy regularnie stosujący syntetyczne pestycydy mają 2-3 razy wyższe ryzyko zachorowań na niektóre choroby skóry, układu oddechowego oraz nowotwory. Przejście na alternatywne metody ochrony roślin to inwestycja w ich własne zdrowie.

Co istotne, by transformacja ta była skuteczna, konieczne jest:

1. Zapewnienie rolnikom niezależnego doradztwa technicznego w zakresie alternatywnych metod ochrony roślin

2. Finansowanie szkoleń i pokazów praktycznych metod biologicznej ochrony roślin

3. Dopłaty do zakupu biologicznych środków ochrony roślin i sprzętu do ich aplikacji

4. Uproszczenie procedur rejestracji biologicznych środków ochrony roślin przy zachowaniu standardów bezpieczeństwa

Wyzwania systemowe wymagające pilnych działań

Podwójne standardy w handlu – nieuczciwa konkurencja i zagrożenie dla konsumentów

Uczestnicy konferencji zgodnie wskazywali na problem podwójnych standardów w handlu międzynarodowym. Z jednej strony unijni rolnicy nie mogą stosować wielu pestycydów uznanych za niebezpieczne, z drugiej – UE importuje żywność z krajów trzecich, gdzie te same substancje są powszechnie używane.

Jednym z postulatów konferencji jest wprowadzenie zasady zerowego dopuszczalnego poziomu pozostałości dla pestycydów niezatwierdzonych w UE, co położyłoby kres tej praktyce.

 

Ochrona wód przed skażeniem – konieczność zintegrowanych działań

Eksperci alarmują, że ochrona zasobów wodnych wymaga pilnych i zintegrowanych działań. Ramowa Dyrektywa Wodna powinna być ściślej powiązana z polityką dotyczącą pestycydów.

Rozwiązaniem, które mogłoby znacząco ograniczyć zanieczyszczenie wód, jest:

• Obowiązkowe tworzenie stref buforowych wolnych od chemii wokół ujęć wody i terenów chronionych

• Zakaz stosowania pestycydów uznanych za wysoce toksyczne dla środowiska wodnego

• Rygorystyczne monitorowanie pozostałości pestycydów w wodach powierzchniowych i gruntowych

• Przyjęcie i wdrożenie unijnych norm jakości dla nowo proponowanych priorytetowych rodzajów zanieczyszczeń

Co dalej? Apel o konkretne działania na poziomie krajowym i unijnym

Konferencja zakończyła się sformułowaniem apelu do polskiego rządu, sprawującego prezydencję w Radzie UE, o podjęcie konkretnych działań:

1. Przyspieszenie prac nad całkowitym zakazem stosowania pestycydów PFAS w UE i umieszczenie tej kwestii w agendzie Rady.

2. Wprowadzenie obowiązku badania wszystkich składników środków ochrony roślin pod kątem rakotwórczości, mutagenności, toksyczności dla układu rozrodczego oraz zdolności do zaburzania gospodarki hormonalnej.

3. Utworzenie specjalnego funduszu na modernizację gospodarstw w kierunku rolnictwa regeneratywnego i wsparcie rolników w przejściu na alternatywne metody ochrony roślin.

4. Utrzymanie Ramowej Dyrektywy Wodnej na najwyższym poziomie ambicji i przeciwstawienie się próbom jej osłabienia.

5. Wprowadzenie w Polsce zakazu stosowania wszystkich syntetycznych pestycydów w przestrzeniach publicznych, wzorem Francji i innych krajów UE.

 

Nadchodzące miesiące pokażą, czy unijni decydenci wykorzystają szansę na prawdziwie zrównoważoną transformację rolnictwa, która przyniesie korzyści zarówno producentom, jak i konsumentom żywności oraz środowisku naturalnemu.

Często zadawane pytania o alternatywną ochronę roślin

Czy biologiczne metody ochrony roślin są równie skuteczne jak syntetyczne pestycydy?

Badania naukowe i praktyczne doświadczenia rolników pokazują, że odpowiednio dobrane biologiczne metody ochrony roślin mogą być równie skuteczne jak syntetyczne pestycydy. Kluczem jest kompleksowe podejście łączące różne metody biologiczne i agrotechniczne w ramach integrowanej ochrony roślin. W niektórych uprawach (np. w uprawach pod osłonami) biologiczne metody okazują się nawet skuteczniejsze i bardziej ekonomiczne w dłuższej perspektywie.

Czy przejście na alternatywne metody ochrony roślin będzie kosztowne dla rolników?

Początkowe koszty przejścia na alternatywne metody ochrony roślin mogą być wyższe ze względu na konieczność zdobycia wiedzy i inwestycji w nowe technologie. Jednak w dłuższej perspektywie koszty się wyrównują lub stają się niższe dzięki mniejszemu zużyciu środków ochrony roślin, poprawie jakości gleby i zdrowia roślin. Kluczowe jest zapewnienie rolnikom odpowiedniego wsparcia finansowego i doradztwa technicznego w okresie przejściowym.

Jak konsumenci mogą wspierać rolnictwo stosujące alternatywne metody ochrony roślin?

Konsumenci mogą wspierać rolników stosujących alternatywne metody ochrony roślin poprzez:

• Świadomy wybór produktów z certyfikowanych gospodarstw ekologicznych i integrowanych

• Kupowanie produktów lokalnych, bezpośrednio od rolników (np. na targowiskach, w kooperatywach spożywczych)

• Domaganie się od sieci handlowych informacji o pozostałościach pestycydów w sprzedawanej żywności

• Wspieranie organizacji promujących zrównoważone rolnictwo

Artykuł powstał na podstawie materiałów z konferencji „Dialog Strategiczny na temat przyszłości rolnictwa w UE” zorganizowanej przez Koalicję Żywa Ziemia i PAN Europe 18 marca 2025 roku.

 

Wystąpienia prelegentek i prelegentów:

Prezentacje prelegentek i prelegentów:

• Skażenie wód pestycydami – Ewa Leś, River University
• Chemizacja rolnictwa – znaczenie dla chorób cywilizacyjnych – Dr hab. Grzegorz Raszewski, profesor IMW, Zakład Toksykologii i Bezpieczeństwa Żywności, Instytut Medycyny Wsi w Lublinie
• Alternatywy w ochronie roślin – systemy jakości: produkcja integrowana, produkcja ekologiczna. Biologiczna ochrona roślin w nowoczesnym rolnictwie i sadownictwie – Dr inż. Michał Pniak
• Wpływ środków ochrony roślin na zdrowie człowieka – dr hab. Agata Jabłońska-Trypuć, prof. PB Politechnika Białostocka, Wydział Budownictwa i Nauk o Środowisku, Katedra Chemii, Biologii i Biotechnologii