Idziemy chłopską drogą

Joanna Bojczewska i Jędrzej Cyganik o największej światowej organizacji zrzeszającej drobnych rolników, La Via Campesina (pol.Chłopska Droga) i zeszłorocznej VII Konferencji tej organizacji, w której po raz pierwszy wzięła udział delegacja z Polski.

“Żywimy ludzi i budujemy ruch, który odmieni świat” — to hasło przewodnie VII międzynarodowej konferencji ruchu La Via Campesina, która zgromadziła ponad 450 delegatów z organizacji rolniczych na całym świecie.

W dniach 16–24 lipca w Derio w Kraju Basków polscy rolnicy po raz pierwszy byli reprezentowani na międzynarodowej konferencji globalnego ruchu społecznego, który zrzesza drobnych rolników i producentów żywności – La Via Campesina. Podczas trwającego tydzień wydarzenia chłopi i drobni rolnicy ze wszystkich zakątków globu dzielili się doświadczeniami życia na swojej ziemi, problemami, z którymi się borykają, oraz inspirującymi przykładami walk o własne prawa i byt. Globalny system żywności oparty na logice zysku nie sprzyja zachowaniu kultur wiejskich – na całym świecie prowadzi on do wyludnienia wsi i koncentracji ziemi w rękach wielkich graczy agrobiznesowych. Ukryte koszty środowiskowe i społeczne przemysłowej produkcji żywności pozwalają maksymalizować zysk finansowy i minimalizować cenę, wykluczając konkurencję drobnych rolników i odbierając im środki do życia. Wysiedlani ze swoich rodzinnych wsi i pozbawiani dostępu do ziemi i zasobów, chłopi i rolnicy trafiają do miast, gdzie zasilają szeregi miejskiej biedoty. Jednocześnie lokalne ekosystemy są niszczone przez uprawy monokulturowe, a rolnictwo pozostaje jedną z głównych przyczyn postępującego ocieplenia klimatu i degradacji środowiska na Ziemi.

Globalny ruch chłopski La Via Campesina

Wobec tych zagrożeń i w trosce o bezpieczeństwo ludzi i przyszłych pokoleń, ruch La Via Campesina (pol. Chłopska Droga) stawia sobie za cel obronę rolnictwa opartego na małych gospodarstwach rolnych, prowadzonych  w sposób zrównoważony, z poszanowaniem człowieka i przyrody. Przeciwstawia się rolnictwu przemysłowemu, które nie jest w stanie odpowiedzieć na współczesne wyzwania bezpieczeństwa żywnościowego, utraty bioróżnorodności, zagrożeń dla zdrowia czy zmian klimatycznych.

Dla La Via Campesina zmiana systemu żywności to również szeroka zmiana społeczna i polityczna oparta o zasady sprawiedliwości, obywatelskiego zaangażowania, demokracji uczestniczącej, poszanowania pracy i praw człowieka, a także równości i przywracania głosu kobietom, młodym, migrantom, ludności rdzennej i innym wykluczonym przez panujący system neoliberalny, przez kapitalistyczną gospodarkę i kulturę patriarchalną.

Ruch powstał w 1993 roku z inicjatywy rolników i lokalnych organizacji rolniczych z Ameryki Południowej. Obecnie La Via Campesina zrzesza około 164 organizacji w 73 krajach wszystkich kontynentów. Uważana jest za największy ruch społeczny na świecie (liczący około dwustu milionów członków), a także jeden z najważniejszych i najbardziej wpływowych globalnych ruchów społecznych, biorących udział w debatach na temat żywności i rolnictwa. Jej stanowisko jest brane pod uwagę podczas spotkań i negocjacji Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO), Międzynarodowego Funduszu Rozwoju Rolnictwa (IFAD), Światowej Organizacji Handlu (WTO), Światowego Forum Społecznego, Rady Praw Człowieka ONZ czy Parlamentu Europejskiego. La Via Campesina jest ruchem niezależnym od jakichkolwiek politycznych ugrupowań czy ekonomicznych powiązań. Finansowany jest z wpłat członków, prywatnych darowizn, wsparcia organizacji pozarządowych oraz ze środków pochodzących od władz lokalnych i państwowych.

Struktura La Via Campesina ma charakter zdecentralizowany. Oparta jest na 9 regionach, których współpracę koordynuje zmieniający się rotacyjnie Międzynarodowy Komitet Koordynacyjny. Każdy z dziewięciu regionów ma w Komitecie dwoje reprezentantów – jednego mężczyznę i jedną kobietę – wybieranych przez organizacje członkowskie z danego regionu. Międzynarodowy sekretariat ruchu zmienia swą siedzibę co cztery lata, zgodnie z decyzją podejmowaną wspólnie podczas międzynarodowych konferencji, organizowanych również co cztery lata. Od 2013 roku międzynarodowy sekretariat znajduje się w Zimbabwe. Ruch charakteryzuje się niezwykłą różnorodnością kulturową i językową oraz jednością głosu i promowanych wartości. Wobec wykluczenia ludności wiejskiej z procesów politycznych na całym świecie – sposób organizacji i działania La Via Campesina oraz jej efektywność są imponujące, a zdolność ruchu do wpływania na decyzje polityczne pozwala myśleć, że zmiana w obecnym systemie jest możliwa.

Kontekst globalny współczesnych walk chłopów i drobnych rolników

Przez siedem dni w Kraju Basków chłopi i rolnicy opisywali sytuację ze swoich lokalnych kontekstów oraz omawiali procesy polityczne rozgrywane na międzynarodowym poziomie, wytyczając wspólną politykę i strategię działań na kolejne cztery lata.

Obecnie trzy najważniejsze obszary, na jakich koncentruje się energia aktywistów LVC, to:

– Deklaracja Praw Chłopów i Chłopek negocjowana w ONZ;

– walka o suwerenność żywnościową jako nowy model systemu żywnościowego – organizacji rynków zbytu i dysponowania ziemią;

– promowanie agroekologii jako alternatywnego modelu rolnictwa, który może zaspokoić potrzeby żywieniowe wszystkich ludzi, minimalizując jednocześnie zużycie zasobów naturalnych i przyczyniając się do poprawy kondycji globalnego ekosystemu.

Poszczególne regiony LVC zaprezentowały również swoje kluczowe działania, np. w Europie — prace nad nową Wspólną Polityką Rolną i reformę przeciw koncentracji ziemi w rękach agrobiznesu; w Afryce — walkę o suwerenność nasienną, przeciwko prawom patentowym i biopiractwu; w Ameryce Łacińskiej – walkę o powszechną reformę rolną oraz sprzeciw wobec przywilejów korporacji; w Azji — kampanie przeciw umowom handlowym (FTAs), GMO i przeciw efektom kryzysu spowodowanego zmianami klimatycznymi.

Odnotowano zauważalną poprawę w zakresie poziomu świadomości obywatelskiej, w wypowiedziach powracały jednak również bardzo wyraźne problemy i przeszkody, między innymi destabilizacja procesów demokratycznych (głównie w krajach Globalnego Południa, ale również na północy), dochodzenie do władzy radykalnej prawicy, stosowanie różnych form nacisku, przemocy i agresji przez lokalne rządy, podsycanie lokalnych konfliktów w celu destabilizacji regionalnych gospodarek, utowarowienie żywności i spekulowanie nią na światowych rynkach. Dodatkowo dostrzeżono niepokojące zjawisko zawłaszczania pojęć suwerenności żywnościowej i agroekologii przez agrobiznes, kryminalizację ruchu oraz zdarzające się zabójstwa jego liderów.

La Via Campesina w Polsce

Dla polskich rolników współpraca z LVC ma strategiczne znaczenie, jeśli chodzi o reprezentację polskich interesów na szczeblu europejskim i globalnym. Polska wraz z Rumunią i Włochami stanowi połowę wszystkich drobnych gospodarstw w Europie, powinna i może zatem mieć kluczową pozycję w wypracowywaniu ponadlokalnej polityki rolnej, opartej na niedużych gospodarstwach rolnych, agroekologii oraz na koncepcjach suwerenności żywnościowej i energetycznej. Obecnie nasz kraj nie ma reprezentacji w oficjalnych strukturach LVC, ale w ubiegłym roku Stowarzyszenie Rolników Ekologicznych EKOLAND wyraziło wolę przystąpienia do organizacji. Na konferencję zostały zaproszone rolniczki i aktywistki Edyta Jaroszewska-Nowak (EKOLAND Zachodnio-Pomorski, NSZZiR Solidarność) oraz Joanna Bojczewska (Nyeleni Polska, Ekologiczny Uniwersytet Ludowy). Delegatki uczestniczyły również w światowym Kongresie Kobiet Rolniczek, odbywającym się bezpośrednio przed konferencją. Zbliża się czas formułowania nowej treści Wspólnej Polityki Rolnej w Europie, mocny głos europejskich środowisk skupionych wokół idei suwerenności żywnościowej jest więc niezbędny, by skorygować dotychczasowy kształt WPR i na szerszą skalę wdrażać strategie zrównoważonego i ekologicznego rolnictwa, opartego o drobne gospodarstwa.

Spotkanie Wschodniej Europy

Podczas konferencji kilkakrotnie odbyło się również spotkanie przedstawicieli organizacji ze wschodniej Europy, między innymi z Polski, Rumunii, Gruzji, Turcji, Serbii Rosji i Białorusi. Większość tych krajów dzieli podobną przeszłość (zależność od dawnego Związku Radzieckiego, wieloletnie funkcjonowanie systemu komunistycznego i agresywne reformy neoliberalne lat dziewięćdziesiątych), a przez to również wiele elementów w strukturze dzisiejszego społeczeństwa i wsi, na których można budować wspólną wizję i postawę. Wśród tematów omawianych przez uczestników spotkania znalazła się Deklaracja Praw Chłopów i Chłopek, dokument wysokiej wagi, który mógłby znacząco wpłynąć na negocjowanie pozycji rolnictwa chłopskiego w naszym regionie, gdyby został finalnie zaakceptowany przez ONZ (co ma duże szanse wydarzyć się w niedalekiej przyszłości). Spośród państw biorących udział w spotkaniu tylko Rumunia i Gruzja mają swoją stałą reprezentację w ramach organizacji La Via Campesina. Przykład Rumunii jest tu dobrym punktem odniesienia – w podobnych okolicznościach ekonomicznych i społecznych rozwinął się tam bardzo silny ruch drobnych rolników, m.in. działa tam organizacja EcoRuralis, która dystrybuuje corocznie darmowe nasiona starych i tradycyjnych odmian do czterech tysięcy rolników w całym kraju. Temat suwerenności żywnościowej i kultury wiejskiej powoli wraca do debaty publicznej i świadomości społeczeństwa. Współpraca z LVC wzmocniła wiejskie organizacje w Rumunii i stworzyła dla rumuńskich aktywistów możliwość walki o prawa chłopów na poziomie Europarlamentu oraz silniejszą pozycję negocjacji z rządem krajowym. Dla porównania – główną organizacją międzynarodową zrzeszającą organizacje rolników w Polsce jest Copa Cogeca. Udział polskich organizacji w tej meta-strukturze jest finansowany z budżetu narodowego i na poziomie międzynarodowym zapewnia głos “nowoczesnym” rolnikom prowadzącym wielkoobszarowe, uprzemysłowione gospodarstwa.

Uczestnictwo Polski w ruchu La Via Campesina otwiera przed polskimi rolnikami szeroką perspektywę globalnej walki o suwerenność żywnościową, o dobrostan ludzi i innych organizmów oraz zachowanie środowiska naturalnego. W ostatnim czasie w Polsce licznie pojawiają się rozmaite inicjatywy, które, realizując potrzeby różnych środowisk i grup, spotykają się w obszarze suwerenności żywnościowej, Warto wspomnieć choćby funkcjonujące od trzydziestu lat organizacje rolników ekologicznych w całej Polsce, rozwijającą się sieć rodzinnych gospodarstw czerpiących z tradycji polskiej wsi, kooperatywy spożywcze, RWS-y (Rolnictwo Wspierane przez Społeczność), lokalne sieci dystrybucji, targi lokalnych produktów i usługi internetowe łączące konsumentów z producentami, a także takie inicjatywy, jak Karta Gospodarstw Rodzinnych, Deklaracja Belwederska zapoczątkowana przez ICPPC czy – zainicjowany pod koniec ubiegłego roku przez grupę środowisk związanych z ekologicznym rolnictwem – ruch na rzecz suwerenności żywnościowej Nyeleni Polska. Obecnie przygotowywane jest spotkanie tych środowisk, które odbędzie się na początku przyszłego roku.* Pozwoli ono ustalić, na ile idee propagowane przez La Via Campesina oraz ruch suwerenności żywnościowej może zaistnieć w Polsce i jaką alternatywę dla obecnego systemu rolnego wyobrażają sobie jego zwolennicy.

* Forum Suwerenności Żywnościowej w Warszawie odbyło się w dniach 25-28 stycznia 2018 roku.

Jeśli podoba Ci się to, co robimy, prosimy, rozważ możliwość wsparcia Zielonych Wiadomości. Tylko dzięki Twojej pomocy będziemy w stanie nadal prowadzić stronę i wydawać papierową wersję naszego pisma.

Jeżeli /chciałabyś/chciałbyś nam pomóc, kliknij tutaj: Chcę wesprzeć Zielone Wiadomości.

Powiązane artykuły

Rolnicy z Azji, Afryki i Europy o sytuacji chłopów w ich krajach Agroekologia – droga do zrównoważonego systemu rolnego i sprawiedliwości społecznej Dzień 6. VII Międzynarodowej Konferencji La Via Campesina Otwarcie 7. światowej konferencji La Via Campesina Polskie rolniczki na VII Międzynarodowej Konferencji La Via Campesina