Ochrona wód i bioróżnorodności w Krajowym Planie Odbudowy

Celem Instrumentu Odbudowy i Zwiększania Odporności jest odbudowa gospodarek po pandemii i zarazem przyspieszenie transformacji ekologicznej w duchu Europejskiego Zielonego Ładu oraz transformacji cyfrowej. Państwa członkowskie opracowują obecnie krajowe plany odbudowy, czyli plany reform i inwestycji, za pomocą których zamierzają powyższe cele realizować przy wykorzystaniu środków z Instrumentu. Niestety tak się nie dzieje, postulaty strony społecznej nie zostały uwzględnione w zaprezentowanym do konsultacji projekcie. Przedstawiamy list Koalicji Ratujmy Rzeki skierowany do Małgorzaty Jarosińskiej-Jedynak (Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej), Michała Kurtyki (Ministerstwo Klimatu i Środowiska) oraz Tadeusza Kościńskiego (Ministerstwo Finansów).

KRR_OCHRONA_WOD_I_BIOROZNORODNOSCI_KPO

Szanowna Pani Minister,
Szanowny Panie Ministrze

w nawiązaniu do trwających konsultacji publicznych projektu Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększania Odporności przesyłamy w załączeniu stanowisko Koalicji Ratujmy Rzeki w sprawie Planu, zawierające rekomendacje opracowane przez ekspertów i ekspertki Koalicji.

Załączony dokument został przekazany w dniu 9 lutego na ręce Premiera RP wraz z pismem dwudziestu organizacji ekologicznych i stowarzyszeń biznesu. Niestety zawarte w nim postulaty nie znalazły odzwierciedlenia w treści projektu KPO przekazanego do konsultacji.

Rozporządzenie (UE) 2021/241 ustanawiające Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększenia Odporności wymaga, by w krajowych planach odbudowy uwzględnione były kwestie ochrony bioróżnorodności. W diagnozach i zaleceniach przekazanych Polsce przez instytucje Unii Europejskiej w ramach procedury Semestru Europejskiego, które powinny być punktem odniesienia dla KPO, jest natomiast mowa o ukierunkowaniu inwestycji na rozwiązania ekosystemowe (nature-based solutions) i uwzględnienie zmian klimatu w zarządzaniu dorzeczami i ochronie przeciwpowodziowej. W załączonym stanowisku pokazujemy, jak Polska może wypełnić te dwa wymogi.

1. Skuteczna ochrona bioróżnorodności wymaga przede wszystkim solidnego fundamentu prawnego. Polskie przepisy dotyczące ochrony przyrody i środowiska są w wielu obszarach niezgodne z przepisami UE, w związku z czym przeciw Polsce toczy się szereg postępowań naruszeniowych. Zgodnie z przedstawionymi przez Komisję Wytycznymi technicznymi dotyczącymi stosowania zasady “nie czyń poważnych szkód” “wszystkie środki zaproponowane w planie odbudowy i zwiększania odporności muszą być zgodne z odpowiednimi przepisami UE, w tym z odpowiednimi przepisami UE w zakresie ochrony środowiska”. Bez doprowadzenia przepisów krajowych do zgodności z wymogami UE nie będzie możliwe zagwarantowanie realizacji projektów wspieranych w ramach KPO zgodnie z przepisami unijnymi. Nie będą one zatem mogły zostać uznane za zgodne z zasadą “nie czyń poważnych szkód”.

Problem ten dotyczy w szczególności Ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (ustawy OOŚ) oraz powiązanych specustaw dotyczących realizacji inwestycji drogowych, kolejowych, gazociągowych i inwestycji w sieci przesyłowe. Wymienione przepisy nie gwarantują skutecznej ochrony przyrody podczas realizacji inwestycji infrastrukturalnych ponieważ uniemożliwiają skuteczne zaskarżenie decyzji środowiskowych i pozwoleń na budowę w przypadku projektów realizowanych ze szkodą dla środowiska. W KPO przewidziane jest wsparcie projektów należących do wszystkich wymienionych kategorii. Bez odpowiednich zmian w prawie nie będą one mogły zostać uznane za zgodne z zasadą “nie czyń poważnych szkód”.

Polska ma również bardzo poważny problem z właściwą ochroną lasów, czego skutkiem jest postępowanie toczące się w tej sprawie przed Trybunałem Sprawiedliwości UE. W projekcie KPO przewidziane są działania dotyczące rozwoju odnawialnych źródeł energii, w tym źródeł wykorzystujących spalanie biomasy leśnej na cele energetyczne. Ze względu na dużą skalę spodziewanego wzrostu wykorzystania stałej biomasy na cele energetyczne (o 62% wg. Polityki Energetycznej Polski do 2040 r.) działania te nie mogą być uznane za zgodne z zasadą “nie czyń poważnych szkód”, dopóki przepisy Ustawy o lasach nie zagwarantują przestrzegania przepisów UE w ramach prowadzenia gospodarki leśnej.

W obszarze adaptacji do zmian klimatu niezbędne są natomiast zmiany Prawa Wodnego. Jego obecne przepisy nakładają na zarządców wód obowiązek prowadzenia na ciekach prac utrzymaniowych, których cele są zdefiniowane w sposób anachroniczny, szkodliwy dla przyrody i prowadzący do pogłębienia problemu suszy. Nowelizacja Prawa Wodnego powinna także prowadzić do objęcia zakresem zarządzania zlewniowego wpływu, jaki na stan wód wywierają gospodarka leśna i rolnictwo.

Niezbędne są również zmiany dotyczące funkcjonowania oczyszczalni ścieków. Z powyższych powodów konieczne jest uwzględnienie wśród reform przewidzianych w Krajowym Planie Odbudowy nowelizacji Ustawy OOŚ i powiązanych specustaw (w tym procedowanej obecnie specustawy przesyłowej), Ustawy o lasach i Prawa Wodnego oraz i doprowadzenia ich do pełnej zgodności z przepisami Dyrektywy OOŚ, Dyrektywy Ptasiej, Dyrektywy Siedliskowej i Ramowej Dyrektywy Wodnej oraz Konwencji z Aarhus.

Z KPO powinno natomiast zostać wykreślone przyjęcie Ustawy o inwestycjach w zakresie przeciwdziałania skutkom suszy, której projekt wprowadza zapisy drastycznie obniżające poziom ochrony przyrody przy realizacji inwestycji uznawanych w ustawie za przeciwdziałające suszy i tworzy kolejny obszar niezgodności polskich przepisów z prawem UE. Przyjęcie tej ustawy byłoby w oczywisty sposób niezgodne z zasadą “nie czyń poważnych szkód”.

2. Ze względu na coraz poważniejszy negatywny wpływ zjawiska suszy na gospodarkę i finanse publiczne, Krajowy Plan Odbudowy i Zwiększania Odporności powinien również odnosić się do tego problemu i zawierać inwestycje służące przede wszystkim usunięciu systemowych przyczyn zjawiska suszy i odbudowie naturalnej retencji w skali całych zlewni. Wymaga to, poza wspomnianymi wyżej zmianami Prawa Wodnego, wdrożenia Krajowego Programu Renaturyzacji Wód Powierzchniowych. Niezbędne jest także wprowadzenie zmian w przygotowywanym obecnie Planie Przeciwdziałania Skutkom Suszy, gdzie nacisk musi zostać przesunięty z rozwoju szkodliwej przyrodniczo infrastruktury hydrotechnicznej, która nie przeciwdziała skutecznie zjawisku suszy, na odtwarzanie potencjału naturalnej retencji krajobrazowej poprzez renaturyzację cieków, oddawanie przestrzeni rzekom i renaturyzowanie osuszonych mokradeł, odtwarzanie utraconych terenów zalewowych w dolinach rzek (np. poprzez likwidację lub odsuwanie obwałowań), przywracane meandrujących koryt, odtwarzanie starorzeczy a także zmianę funkcjonowania systemów melioracyjnych, które obecnie pełnią głównie rolę odwadniającą, oraz odtwarzanie na masową skalę naturalnej retencji w krajobrazie rolniczym: ochronę i odtwarzanie śródpolnych zadrzewień, i oczek wodnych oraz dobrze zaplanowany program zalesień gruntów porolnych.

Działanie takie byłoby zgodne z zaleceniami instytucji UE, które w ramach Semestru Europejskiego zalecają Polsce szersze stosowanie rozwiązań ekosystemowych (nature-based solutions) w gospodarce wodnej.

3. W załączonym dokumencie jest także mowa o dokończeniu wyznaczania sieci Natura 2000 oraz przyjęciu i wdrożeniu brakujących planów zadań ochronnych. O ile wsparcie na opracowanie dokumentów planistycznych dla obszarów Natura 2000 jest w projekcie Umowy Partnerstwa przewidziane do sfinansowania ze środków nowej polityki spójności, o tyle nie ma tam mowy o wyznaczeniu brakujących obszarów. Wyznaczenie brakujących obszarów Natura 2000 powinno w takim razie uzyskać wsparcie w ramach Krajowego Planu Odbudowy, ponieważ dopóki obszary te nie zostaną objęte ochroną w ramach sieci, nie może być mowy o zgodności z prawem UE jakichkolwiek inwestycji oddziałujących na nie i inwestycje takie, jako niespełniające wymogów z Wytycznych technicznych i zasady “nie czyń poważnych szkód”, nie mogą być wspierane z Krajowego Planu Odbudowy.

Pozostajemy do dyspozycji Ministerstwa jeśli chodzi o dalsze informacje i eksperckie wsparcie w opracowaniu stosownych zapisów Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększania Odporności. Powyższe uwagi wraz z załączonym stanowiskiem przekazujemy jednocześnie Komisji Europejskiej.

Z wyrazami szacunku

W imieniu Koalicji Ratujmy Rzeki:

Paweł Augustynek-Halny, Sekcja Przyjaciół Raby PZW Koło Raba
Jacek Bożek, Klub Gaja
Karol Ciężak, Towarzystwo na rzecz Ziemi
Jacek Engel, Fundacja Greenmind
Radosław Gawlik, Stowarzyszenie Ekologiczne EkoUnia
Piotr Nieznański, Fundacja WWF Polska
Rafał Rykowski, Związek Stowarzyszeń Polska Zielona Sieć

Źródło: Koalicja Ratujmy Rzeki

Powiązane artykuły

Najważniejsze narzędzie ochrony wód w UE nie ulegnie osłabieniu Powodzie i susze – jak chronić ludzi w zgodzie z naturą UNESCO za ochroną Puszczy Białowieskiej Powódź – List Koalicji Ratujmy Rzeki Tak dla ochrony wody, nie dla przywilejów węgla!