Genetyczny dylemat Europy: Czy nowe techniki genomowe zagrażają suwerenności europejskich rolników?

Najnowszy projekt dotyczący tzw. „Nowych Technik Genomowych” (NGT) przedstawiony państwom członkowskim 19 lutego 2025 r. budzi fundamentalne wątpliwości. IFOAM Organics Europe alarmuje, że dokument zawiera poważne braki, które mogą mieć niepokojące konsekwencje dla europejskich hodowców, rolników i przemysłu spożywczego. Według organizacji reprezentującej sektor ekologiczny, obecny projekt pozostawia europejskich hodowców i rolników bez ochrony przed roszczeniami patentowymi, a przemysł rolno-spożywczy z niewystarczającymi środkami do zabezpieczenia swojej wolności gospodarczej.

„Po ponad 18 miesiącach ograniczonych dyskusji w Radzie, stoimy w obliczu nowego tekstu, który ignoruje wielokrotne i jasne żądania europejskiego sektora żywności i rolnictwa, hodowców, organizacji ekologicznych i obywateli” Jan Plagge, prezes IFOAM Organics Europe

Plagge nie kryje rozczarowania brakiem realizacji obiecujących ambicji Rady dotyczących ochrony europejskiego sektora hodowlanego przed zagrożeniem ochroną patentową. „Co najmniej roszczenia patentowe nie powinny obejmować materiału genetycznego, który można również uzyskać poprzez konwencjonalną hodowlę lub który występuje w naturze, a tekst nawet nie wyjaśnia tego aspektu” – podkreśla.

Między innowacją a monopolizacją

Eksperci prawni wskazują, że możliwe jest ograniczenie zakresu patentów na rośliny i zwierzęta poprzez ukierunkowaną modyfikację dyrektywy biotechnologicznej 98/44. Niedawno opublikowana biała księga na temat łagodzenia wpływu patentów na rośliny uzyskane z NGT proponuje konkretne poprawki do tej dyrektywy. Warto przypomnieć, że w lutym 2024 roku Parlament Europejski poparł projekt przepisów dotyczących wykorzystania nowych technik genomowych w rolnictwie UE, które mają pozwolić na opracowanie ulepszonych odmian roślin odpornych na zmieniający się klimat i szkodniki. Posłowie domagali się również całkowitego zakazu patentów na wszelkie rośliny NGT, materiał roślinny, ich części, informacje genetyczne i zawarte w nich cechy procesu. Jednak organizacje ekologiczne, w tym IFOAM Organics Europe, od początku wyrażały obawy, że propozycja deregulacji NGT jest błędna i niebezpieczna dla europejskiej autonomii nasiennej. „NGT przyczynią się do monopolizowania patentów na materiał genetyczny w rękach zaledwie kilku firm” – ostrzegała już w 2023 roku Dora Drexler, wiceprezes zarządu IFOAM Organics Europe.

Śledzenie i identyfikowalność

Oprócz kwestii patentowych, istnieje szereg innych nierozwiązanych problemów, które decydenci muszą pilnie rozwiązać. Parlament Europejski wprowadził w swoim stanowisku możliwość śledzenia, aby chronić wolność wyboru sektora rolnego i spożywczego.

„Rada powinna pójść w ślady Parlamentu i dodatkowo chronić integralność produkcji ekologicznej i konwencjonalnej wolnej od GMO, zabezpieczając suwerenność narodową i prawo do wprowadzania krajowych środków koegzystencji” Jan Plagge, IFOAM Organics Europe

Producenci ekologiczni liczą na państwa członkowskie w Radzie, aby zabezpieczyć swoje prawo do podejmowania środków dotyczących identyfikowalności i krajowej koegzystencji, zapewniających wolność rolnikom, producentom żywności i konsumentom od stosowania technik inżynierii genetycznej.

Polska perspektywa

Polska, która przejęła prezydencję w Radzie UE 1 stycznia 2025 roku, zapowiedziała kontynuację prac nad projektem rozporządzenia NGT, mając na uwadze zachowanie konkurencyjności sektora hodowli roślin. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi podkreśla, że nowe techniki genomowe różnią się od tradycyjnie rozumianych GMO. „Do materiału genetycznego rośliny nie jest wprowadzany żaden obcy gen/fragment DNA – tak jak ma to miejsce w przypadku GMO” – wyjaśnia resort.

Kategoria	Charakterystyka	Regulacje
NGT 1	Do 20 modyfikacji w genomie	Złagodzone przepisy
NGT 2	Powyżej 20 modyfikacji	Przepisy jak dla GMO

Jednocześnie rozporządzenie NGT zakłada podział na dwie kategorie roślin, a kryterium podziału stanowi liczba modyfikacji wprowadzonych w genomie rośliny. Dla obu kategorii NGT projekt rozporządzenia zakłada zakaz stosowania ich w rolnictwie ekologicznym. W obliczu tych złożonych wyzwań, najbliższe miesiące będą kluczowe dla przyszłości europejskiego rolnictwa i suwerenności żywnościowej kontynentu.

---

Czym są Nowe Techniki Genomowe (NGT)?

Nowymi technikami genomowymi określa się techniki modyfikacji genetycznych, które zostały opracowane w ostatnich dwóch dekadach. Jedną z nich jest metoda CRISPR/Cas9, potocznie nazywana nożyczkami genetycznymi, która pozwala na edytowanie genomu w określonych miejscach (za opracowanie tej metody w roku 2020 przyznano nagrodę Nobla w dziedzinie chemii). Nowe techniki genomowe nie służą do wprowadzania genów obcych gatunków. Ten fakt odróżnia produkty NGT od organizmów, które kojarzone są z organizmami modyfikowanymi genetycznie (GMO).  

Źródło: Gov.pl, IFOAM Organics Europe