Kolejny najcieplejszy rok w historii pomiarów dla Europy

Europa jest najszybciej ocieplającym się kontynentem, a skutki zmian klimatu są wyraźnie widoczne. Rok 2024 był najcieplejszym w historii pomiarów, z rekordowymi temperaturami w regionach centralnych, wschodnich i południowo-wschodnich. Burze były często gwałtowne, a powodzie rozległe, co doprowadziło do śmierci co najmniej 335 osób i dotknęło szacunkowo 413 000 ludzi. W ciągu roku wystąpił wyraźny kontrast klimatyczny między wschodem a zachodem: na wschodzie panowały ekstremalnie suche i często rekordowo ciepłe warunki, natomiast na zachodzie – ciepłe, lecz wilgotne.

Raport „European State of the Climate 2024” (ESOTC 2024), opublikowany 15 kwietnia 2025 r. przez Copernicus Climate Change Service (C3S) oraz Światową Organizację Meteorologiczną (WMO), został opracowany z udziałem około 100 naukowców i stanowi całościowy, a zarazem treściwy przegląd klimatu Europy. W jego skład wchodzi m.in. nowa galeria grafik zawierająca 130 wykresów i infografik.

C3S jest realizowana przez Europejskie Centrum Średnioterminowych Prognoz Pogody (ECMWF) na zlecenie Komisji Europejskiej. Od 2018 roku usługa ta publikuje raport ESOTC, który stanowi szczegółową analizę klimatu Europy w danym roku – wykraczającą poza zwykłe pomiary temperatury i obejmującą szerokie spektrum zmiennych klimatycznych, takich jak stres cieplny i zimny, długość trwania nasłonecznienia i zachmurzenie, pożary lasów, stan lodowców i wiele innych. 

Florence Rabier, Dyrektor Generalna ECMWF: „Z inicjatywy Komisji Europejskiej, ECMWF realizuje program Copernicus Climate Change Service od ponad 10 lat i od 2018 roku przygotowuje raport European State of the Climate, który stanowi kluczowe narzędzie monitorowania zmian klimatycznych. Od zeszłego roku publikujemy go wspólnie z WMO. Raport za rok 2024 dowodzi, że prawie jedna trzecia sieci rzecznej przekroczyła próg wysokiego stanu wód, a stres cieplny nadal wzrasta w Europie, co podkreśla potrzebę budowania większej odporności. Obecnie 51% europejskich miast posiada dedykowany plan adaptacji do zmian klimatu – to potwierdza wartość naszych informacji, opartych na rzetelnych danych naukowych, w procesie podejmowania decyzji dotyczących adaptacji klimatycznej”.

„Raport ten podkreśla, że Europa jest najszybciej ocieplającym się kontynentem i doświadcza poważnych skutków ekstremalnych zjawisk pogodowych oraz zmian klimatycznych. Każdy, nawet niewielki wzrost temperatury ma znaczenie, ponieważ potęguje zagrożenia dla naszego życia, ekonomii i całej planety. Adaptacja jest koniecznością. WMO oraz jej partnerzy intensyfikują więc działania na rzecz wzmocnienia systemów wczesnego ostrzegania i usług klimatycznych, aby wspierać decydentów i całe społeczeństwo w budowaniu większej odporności. Robimy postępy, ale musimy działać dalej, szybciej i wspólnie” dodała Celeste Saulo, Sekretarz Generalna WMO. 

„Raport C3S-WMO to przełomowe osiągnięcie, które wykorzystuje pełnię potencjału europejskich zasobów obserwacji Ziemi i usług Copernicus, a także wiedzy ekspertów. Copernicus jest częścią inwestycji UE w suwerenne dane klimatyczne, wspierających działania na rzecz łagodzenia i adaptacji zmian klimatycznych w Europie” podkreśla Elisabeth Hamdouch, Zastępczyni Dyrektora ds. Obserwacji Ziemi Komisji Europejskiej.

Kluczowe dane ESOTC 2024

• Temperatura: Rok 2024 był najcieplejszym w historii pomiarów dla Europy, z rekordowo wysokimi temperaturami na niemal połowie kontynentu.
• Temperatura powierzchni morza (SST): W ujęciu rocznym temperatura powierzchni mórz w Europie osiągnęła najwyższy poziom w historii – o 0,7°C powyżej średniej. Dla Morza Śródziemnego wyniosła 1,2°C powyżej średniej.
• Opady: Wystąpił wyraźny kontrast w opadach między wschodem a zachodem kontynentu. W Europie Zachodniej rok ten należał do dziesięciu najbardziej deszczowych w analizowanym okresie od 1950 r.
• Powodzie: Europa doświadczyła najbardziej rozległych powodzi od 2013 roku. Prawie jedna trzecia sieci rzecznej przekroczyła przynajmniej próg „wysokiego” stanu wód. Burze i powodzie dotknęły około 413 000 osób, powodując śmierć co najmniej 335 osób.
• Stres cieplny: Liczba dni z „silnym”, „bardzo silnym” i „ekstremalnym” stresem cieplnym była drugą najwyższą w historii. W 60% krajów Europy odnotowano więcej dni niż przeciętnie z co najmniej „silnym stresem cieplnym”.
• Energia odnawialna: Udział energii odnawialnej w produkcji energii elektrycznej w Europie osiągnął rekordowy poziom 45% w 2024 roku.
• Ekstremalne zimno: Powierzchnia lądowa Europy, która doświadczyła mniej niż trzech miesięcy (90 dni) z przymrozkami, była największa w historii – około 69% (średnia to 50%).
• Stres zimny: Odnotowano rekordowo niską liczbę dni z „silnym stresem zimnym”.
• Lodowce: Wszystkie regiony Europy odnotowały utratę masy lodowej; lodowce w Skandynawii i na Svalbardzie miały najwyższe wskaźniki utraty masy w historii.
• Pożary: We wrześniu w Portugalii spłonęło ok. 110 000 ha (1 100 km²) w ciągu jednego tygodnia, co stanowi około jedną czwartą całkowitej rocznej powierzchni spalonej w Europie. Ocenia się, że pożary dotknęły około 42 000 osób.

“Rok 2024 był najcieplejszym w historii pomiarów dla Europy. Odnotowaliśmy najdłuższą falę upałów w południowo-wschodniej Europie oraz rekordową utratę masy lodowców w Skandynawii i na Svalbardzie. Jednak 2024 to także wyraźne kontrasty klimatyczne między wschodem a zachodem kontynentu. Raport European State of the Climate to źródło informacji o zmieniającym się klimacie. Umiejętność korzystania z danych klimatycznych przy podejmowaniu decyzji powinna stać się naszym priorytetem” podkreślił Carlo Buontempo, Dyrektor Copernicus Climate Change Service, ECMWF.

Rozległe powodzie, ekstremalne upały i susza we wschodniej Europie

Raport ESOTC 2024 koncentruje się na przeglądzie powodzi w Europie, ze szczególnym uwzględnieniem ekstremalnych zjawisk w Europie Środkowej i Wschodniej związanych z układem niskiego ciśnienia Boris oraz tych, które miały miejsce w Walencji w Hiszpanii, jak również ekstremalnych upałów i suszy w południowo-wschodniej Europie latem.

30% sieci rzecznej w Europie przekroczyło w ciągu roku próg „wysokiego” stanu zagrożenia powodziowego, natomiast 12% przekroczyło próg „bardzo wysokiego” zagrożenia. We wrześniu niż genueński Boris dotknął setki tysięcy osób, powodując powodzie, ofiary śmiertelne i zniszczenia na terenie Niemiec, Polski, Austrii, Węgier, Czech, Słowacji, Rumunii i Włoch.

Pod koniec października w Hiszpanii wystąpiły ekstremalne opady deszczu i powodzie, prowadzące do katastrofalnych skutków i ofiar śmiertelnych w prowincji Walencja i regionach sąsiadujących.

Południowo-wschodnia Europa doświadczyła najdłuższej w historii fali upałów w lipcu 2024 roku, która trwała 13 dni i objęła 55% tego regionu. W trakcie lata odnotowano rekordową liczbę dni z przynajmniej „silnym stresem cieplnym” (66) oraz tzw. nocy tropikalnych (23).

Po raz pierwszy sekcje specjalne zawierają także informacje o trendach w zakresie powodzi, ekstremalnych upałów i suszy w Europie, podsumowując kluczowe ustalenia Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (IPCC). Przykładowo, Europa należy do regionów, w których prognozowany jest największy wzrost ryzyka powodziowego. Globalne ocieplenie o 1,5°C mogłoby skutkować 30 000 zgonów rocznie w Europie z powodu ekstremalnych upałów.

Polityka klimatyczna i działania zapobiegawcze

W tym roku interaktywna mapa najważniejszych wydarzeń została wzbogacona o nową warstwę przedstawiającą przykłady działań na rzecz odporności klimatycznej i inicjatyw adaptacyjnych realizowanych w miastach w całej Europie.

Zgodnie z sekcją raportu dotyczącą polityki i działań klimatycznych, 51% miast europejskich przyjęło specjalne plany adaptacji do zmian klimatu, co stanowi obiecujący postęp w porównaniu do 26% w 2018 r., co wskazuje na fakt, że dalsze wysiłki pozwolą uwolnić jeszcze większy potencjał skutecznej adaptacji do wyzwań klimatycznych.

Uderzające kontrasty klimatyczne

W 2024 roku mieszkańcy różnych części Europy doświadczali bardzo odmiennych warunków pogodowych i klimatycznych – szczególnie widoczny był kontrast między wschodem a zachodem kontynentu. Na wschodzie panowały suche, słoneczne i wyjątkowo ciepłe warunki, podczas gdy na zachodzie było bardziej pochmurno, wilgotno i zimno.

(Po lewej) Roczne anomalie czasu nasłonecznienia (%) w Europie w latach 1983–2024, przedstawiające dodatnie (pomarańczowe) i ujemne (szare) odchylenia.

(Po prawej) Anomalie czasu nasłonecznienia (w godzinach) w Europie w 2024 roku, z dodatnimi odchyleniami (odcienie pomarańczowego) i ujemnymi (odcienie szarości). Okres referencyjny: 1991–2020.

Dane: CM SAF SARAH-3 CDR i ICDR. Źródło: C3S/ECMWF/DWD/EUMETSAT.

Kontrast wschód–zachód był widoczny w wielu zmiennych klimatycznych, takich jak temperatura, opady, wilgotność gleby, zachmurzenie, nasłonecznienie, promieniowanie słoneczne oraz potencjał produkcji energii słonecznej. W rezultacie różnice te znalazły odzwierciedlenie również w europejskiej sieci rzecznej: w Europie Zachodniej występowały przepływy rzek powyżej średniej, natomiast w Europie Wschodniej – poniżej średniej.

Anomalie i ekstrema w rocznym średnim przepływie rzek w 2024 roku. Okres referencyjny: ekstrema 1992–2024, anomalie 1992–2020. Dane: EFAS. Źródło: CEMS/C3S/ECMWF.

Postęp w dziedzinie energii odnawialnej

Udział energii odnawialnej w produkcji energii elektrycznej w Europie w 2024 roku osiągnął rekordowy poziom 45%, w porównaniu z poprzednim z 2023 roku, kiedy osiągnął 43%. Jest to odzwierciedlenie działań Europy na rzecz budowy zdekarbonizowanego systemu energetycznego. Liczba krajów UE, w których energia odnawialna przewyższa pod względem produkcji energię z paliw kopalnych, niemal podwoiła się od 2019 roku – według raportów wzrosła z 12 do 20 państw.

Procentowy udział całkowitej rzeczywistej rocznej produkcji energii elektrycznej w Europie z energii słonecznej (żółty), wiatrowej (fioletowy) i wodnej (niebieski) w latach 2016–2024. Dane: ENTSO-E i Elexon. Źródło: C3S/ECMWF. Wersja interaktywna: https://datawrapper.dwcdn.net/LI3Pw/8/

Produkcja energii odnawialnej i zapotrzebowanie na energię elektryczną są silnie zależne od warunków pogodowych. Potencjał klimatyczny produkcji energii ze źródeł fotowoltaicznych odzwierciedlał kontrast między słonecznym wschodem a bardziej pochmurnym zachodem kontynentu.

Narastający stres cieplny – w dzień i w nocy

Liczba dni ze stresem cieplnym oraz tzw. nocy tropikalnych stale rośnie w Europie. W 2024 roku odnotowano drugą najwyższą w historii liczbę zarówno dni z wysokim stresem cieplnym, jak i nocy tropikalnych. Średnio dla całego kontynentu oznaczało to niemal miesiąc z przynajmniej „silnym stresem cieplnym” oraz około 12 nocy tropikalnych, choć wartości te znacznie różniły się w zależności od regionu – szczególnie południowo-wschodnia Europa notowała rekordowe liczby w obu kategoriach. Upał może powodować stres, na który wpływa nie tylko temperatura, ale także inne czynniki środowiskowe, takie jak wiatr i wilgotność. Wysokie temperatury w nocy mogą również wpływać na zdrowie, oferując niewiele wytchnienia od stresu cieplnego w ciągu dnia.

Średnia roczna liczba dni z przynajmniej „silnym”, „bardzo silnym” lub „ekstremalnym stresem cieplnym” w Europie w latach 1950–2024. Progi dla tych poziomów stresu cieplnego, zgodnie z Uniwersalnym Wskaźnikiem Klimatu Termicznego (Universal Thermal Climate Index; UTCI), wynoszą odpowiednio: 32°C, 38°C i 46°C. „Noce tropikalne” to noce, podczas których temperatura nie spada poniżej 20°C. Dane: ERA5-HEAT, ERA5. Źródło: C3S/ECMWF. Wersja interaktywna: https://www.datawrapper.de/_/vQNFB/

Kurczące się lodowce

Organizacja Narodów Zjednoczonych ogłosiła 2025 Międzynarodowym Rokiem Ochrony Lodowców. Dane zawarte w raporcie ESOTC 2024 wskazują, że we wszystkich regionach Europy lodowce traciły masę. Europa Środkowa należy do obszarów świata, w których lodowce kurczą się najszybciej – raport zawiera infografikę ilustrującą, jak bardzo zmniejszyły się lodowce alpejskie od lat 70. XX wieku.

W 2024 roku lodowce w Skandynawii i na Svalbardzie odnotowały najwyższe w historii tempo utraty masy i największą roczną stratę spośród wszystkich regionów lodowcowych na świecie – średnia utrata grubości wyniosła 1,8 m w Skandynawii i 2,7 m na Svalbardzie. Był to trzeci najcieplejszy rok w historii dla Arktyki jako całego regionu i czwarty najcieplejszy rok dla obszarów lądowych Arktyki.

Trzeci sezon letni z rzędu średnia temperatura na Svalbardzie osiągnęła nowy rekord. W ostatnich dekadach ten obszar należy do najszybciej ocieplających się miejsc na Ziemi.

 Cały raport do pobrania tutajInformacje:

Copernicus to komponent programu kosmicznego Unii Europejskiej w zakresie obserwacji Ziemi, który monitoruje naszą planetę i jej środowisko, przynosząc korzyści dla wszystkich obywateli Europy. Program jest koordynowany i zarządzany przez Komisję Europejską, a jego realizacja odbywa się we współpracy z państwami członkowskimi oraz organizacjami europejskimi.

Europejskie Centrum Średnioterminowych Prognoz Pogody (ECMWF) pełni jednocześnie funkcję instytutu badawczego oraz całodobowej służby operacyjnej, opracowującej globalne numeryczne prognozy pogody oraz inne dane na potrzeby państw członkowskich i stowarzyszonych, a także szerszej społeczności. Centrum dysponuje światowej klasy infrastrukturą superkomputerową do prognozowania pogody i prowadzi jeden z największych na świecie archiwów danych meteorologicznych.