ISSN 2657-9596

Polska, Niemcy i Czechy – co po węglu?

Raffaele Piria
07/07/2014

Niemcy, Polskę i Czechy w obszarze polityki energetycznej łączy jedno: zależność od węgla. Jednocześnie kraje te wybrały różne strategie wobec owego uzależnienia. Jak wygląda debata o polityce energetycznej w tych państwach? Jak niemiecka transformacja energetyczna wpływa na Polskę i Czechy?

Efekt prac trójstronnej grupy eksperckiej przedstawia raport Zazieleniając węglowe serce Europy. Wnioski z czesko-niemiecko-polskiego dialogu wokół energetyki Fundacji im. Heinricha Bölla. Autorki i autorzy raportu pod redakcją Raffaele Pirii zajmują się postrzeganiem Energiewende w trzech krajach, przedstawiają zróżnicowane mechanizmy wsparcia odnawialnych źródeł energii i formułują kompleksowe rekomendacje. Zwiększenie tempa zastępowania bloków węglowych zielonymi technologiami oraz rozwiązanie problemów ekologicznych i społecznych będących skutkiem silnego uzależnienia od węgla to wspólne wyzwanie wszystkich omawianych krajów.

Czy wiesz, że…

  • Czechy, mające znaczne osiągnięcia w dziedzinie technologii i badań naukowych, znajdują się na czwartym miejscu w Europie pod względem produkcji energii elektrycznej z paneli słonecznych. W tym względzie wyprzedzają je tylko Włochy, Niemcy i Hiszpania. Jednocześnie są jednak czwartym największym konsumentem energii w przeliczeniu na jednostkę PKB – więcej zużywa tylko Bułgaria, Estonia i Rumunia.
  • Niemcy są zdecydowanym liderem regionu pod względem rozwoju OZE i w większym stopniu niż wschodni sąsiedzi obniżyły poziom emisji oraz zużycie energii w przeliczeniu na jednostkę PKB. Niemcy emitują jednak więcej CO2 na mieszkańca niż Polska, a ich zużycie energii końcowej na mieszkańca w sektorze mieszkalnym i transportowym przewyższa konsumpcję w Czechach i w Polsce, jest także wyższe od unijnej średniej.
  • W Polsce zużycie energii na mieszkańca jest niższe od średniej unijnej, jest także znacznie mniejsze niż w Czechach i w Niemczech. Jednak spośród omawianych krajów to Polska emituje najwięcej CO2 w przeliczeniu na jednostkę PKB, co należy przypisać uzależnieniu kraju od węgla. Warto także odnotować dotychczas mało znany fakt, iż w 2012 r. Polska stała się importerem netto węgla kamiennego.

    • Czechy, Niemcy i Polskę w zdumiewającym stopniu łączy uzależnienie od węgla. Wszystkie omawiane kraje to europejskie zagłębia węglowe: stanowią łącznie 26% ludności UE, lecz produkują 79% węgla kamiennego, 68% węgla brunatnego oraz 55% energii elektrycznej pochodzącej z węgla.

    Energetyczne scenariusze

    Każdy z omawianych krajów przyjął oficjalną strategię wobec rosnących wyzwań związanych z energetyką węglową.

    W Czechach moce węglowe mają w przeważającej części zostać zastąpione przez nowe elektrownie atomowe.

    Niemcom nie uda się zrealizować długofalowych celów klimatycznych bez ostatecznego zrezygnowania z węgla, chyba że na szeroką skalę zastosowana zostanie technologia wychwytu i składowania dwutlenku węgla (CCS), co autorki i autorzy raportu uważają za mało prawdopodobne. Trzeba też zauważyć, że w ciągu ostatnich dwóch lat Niemcy zanotowały wzrost produkcji energii elektrycznej z węgla.

    Również Polska przewiduje długofalowe oparcie swojego sektora energetycznego na węglu pomimo rosnącego uzależnienia od importu tego surowca, nasilających się kontrowersji wokół dotacji przeznaczanych na utrzymanie dotychczasowego poziomu produkcji, a także coraz głośniejszego sprzeciwu wobec otwierania kolejnych kopalń węgla brunatnego.

    Na pierwszy rzut oka sytuacja energetyki jądrowej w każdym z omawianych krajów wygląda inaczej: Czechy są na etapie przetargu dla dwóch nowych reaktorów jądrowych, Niemcy pośpiesznie wygaszają swoje elektrownie, natomiast Polska, przynajmniej oficjalnie, przygotowuje się do uruchomienia programu jądrowego po nieudanych próbach budowy reaktora w latach 80. ubiegłego wieku.

    W raporcie omówiono istotne przeszkody natury gospodarczej, prawnej i politycznej, które każą wątpić w to, że w przewidywalnej przeszłości Czechy i Polska zdołają wybudować elektrownie jądrowe. Po uwzględnieniu kosztów, potencjału rozbudowy mocy wytwórczych, a także zrównoważonego wpływu na środowisko, odnawialne źródła energii i efektywność energetyczna to nie tylko dogodna, możliwa do zrealizowania na szeroką skalę alternatywa wobec energetyki węglowej, to także najbardziej przekonująca i realistyczna strategia zdolna zapewnić w dłuższej perspektywie zrównoważone dostawy energii zarówno w omawianym regionie, jak i w dowolnym obszarze świata.

    Polityka energetyczna UE – integracja, współpraca czy izolacja?

    Raport Fundacji im. Heinricha Bölla osadza czesko-niemiecko-polską debatę i zagadnienia o charakterze ponadnarodowym w szerszym, europejskim kontekście. Opisuje skomplikowaną mozaikę instytucjonalnych kompetencji, na którą składają się kwestie pozostające w wyłącznej gestii poszczególnych państw członkowskich, problematyka będąca pod wspólnym zarządem na poziomie unijnym, a także zagadnienia regulowane dwustronnie lub na poziomie makroregionalnym. Omówiono także pozycję, jakie poszczególne kraje zajmują w debacie na temat kształtu polityki energetyczno-klimatycznej do r. 2030.

    Do raportu załączono krótki przewodnik „Energiewende – fakty i mity”. Prostuje on nieporozumienia narosłe wokół niemieckiej transformacji energetycznej, powtarzane w debacie toczącej się w Czechach, Polsce i innych krajach wspomnianych podczas dialogu trójstronnego.

    Rekomendacje

    Zaproponowane w ramach trójstronnego dialogu rozwiązania adresowane są do instytucji rządowych, organizacji pozarządowych i podmiotów gospodarczych, a ich celem jest promocja zrównoważonych dostaw energii w regionie.

    Pogłębienie współpracy w obszarze wspólnych interesów Czech, Niemiec i Polski:

  • Wymiana doświadczeń i najlepszych praktyk na poziome lokalnym i regionalnym dotyczących podnoszenia efektywności energetycznej. To najtańszy, możliwy do najszerszego zastosowania sposób na zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego i konkurencyjności gospodarki.
  • Zwiększenie elastyczności systemu elektroenergetycznego poprzez modernizację i rozbudowę sieci dystrybucyjnych i przesyłowych, wzmocnienie mechanizmów reagowania na popyt, budowa elastycznych mocy wytwórczych (np. energia wodna, biomasa i elektrownie gazowe) oraz magazynowanie energii. Większa elastyczność po stronie niemieckiej ograniczy problematyczne przepływy karuzelowe dotykające dziś Polskę i Czechy. Z kolei większa elastyczność sąsiadów Niemiec pozwoli polskim i czeskim konsumentom w większym stopniu czerpać korzyści z rosnącej produkcji prądu pochodzącego z instalacji wiatrowych i słonecznych.
  • Bliższa współpraca między operatorami systemów przesyłowych, regulatorami i organizacjami pozarządowymi działającymi w Polsce, Czechach i Niemczech. Należy również rozważyć podpisanie umów przewidujących sprawiedliwy podział kosztów i korzyści związanych z rozbudową infrastruktury wykorzystywanej przez więcej niż jedno państwo. Inną istotną kwestią jest zapewnienie unijnego finansowania kluczowym projektom infrastrukturalnym, które będą realizowane w przyszłości.
  • Wymiana doświadczeń związanych z technicznymi, ekologicznymi i społecznymi wyzwaniami towarzyszącymi zamykaniu kopalń węgla brunatnego i kamiennego.
  • Każdy z omawianych krajów powinien rozważyć utworzenie biura koordynującego transgraniczną współpracę w obszarze rozwoju energetyki odnawialnej. Instytucja ta, zrzeszająca dwóch lub nawet trzech sąsiadów, wspierałaby m.in. transfer wiedzy i transgraniczne inwestycje w odnawialne źródła energii. Za pierwowzór w tym względzie mogłoby posłużyć niemiecko-francuskie biuro energii odnawialnych (DFBEE).

    • Wzmocnienie instytucjonalne i dialog ze społeczeństwem obywatelskim:

  • Wzmocnienie organizacji pozarządowych w Czechach i w Polsce w celu wypracowania większego zrozumienia technicznych i politycznych aspektów europejskiej transformacji energetycznej, z uwzględnieniem wydarzeń w Niemczech.
  • Pożądane byłoby przeprowadzenie kampanii demaskującej fałszywy i negatywny obraz OZE i samego Energiewende. Kampania informacyjna uwypuklałaby najlepsze praktyki, a także stwarzałaby przestrzeń dla wypowiedzi ekspertek i ekspertów z krajów silnie zaangażowanych w rozwój energetyki odnawialnej (Dania, Niemcy, Hiszpania, Irlandia i Włochy).
  • Rozwijanie partnerstw między miastami przygranicznymi oraz promocja lokalnych inicjatyw wspierających efektywność energetyczną oraz odnawialne źródła energii.
  • W najbliższej przyszłości zielone organizacje pozarządowe powinny lobbować za ustanowieniem oddzielnych, ambitnych i wiążących celów obniżenia emisji, rozwoju OZE i efektywności energetycznej. Innym niezwykle ważnym aspektem jest wsparcie skutecznych działań na rzecz naprawy unijnego systemu handlu emisjami (EU ETS).

    • Raport po angielsku (a niebawem także po polsku) do pobrania ze strony Fundacji im. Heinricha Bölla. W zakładce „Publikacje” można znaleźć szereg raportów i analiz o zrównoważonej polityce energetycznej, OZE i Energiewende. Centrala Fundacji wydała niedawno raport Renewables: The Only Path to a Secure, Affordable and Climate-friendly Energy System by 2030. Przeł. Rafał Jantarski.

    Powiązane artykuły

    Gmina Kisielice: farma turbin wiatrowychNiemcy grają w zielone Default ThumbnailEnergia dla serca Europy Gdzie są Niemcy z tamtych lat, czyli o tym jak kraj Energiewende zostaje w tyle Default ThumbnailNasza przyszłość po węglu Default ThumbnailEnergiewende 2.0 – kontynuacja transformacji

    Jeśli nie zaznaczono inaczej, materiał nie może być powielany bez zgody redakcji.