Macedonia Północna – kraj szczęśliwych krów i owiec

Z Aleksandarem Gjorgjievskim, macedońskim Zielonym aktywistą i ekonomistą zajmującym się problematyką zrównoważonej produkcji żywności rozmawia Ewa Sufin-Jacquemart.

Ewa Sufin-Jacquemart: Odkryłam Północną Macedonię jako kraj pięknych gór i rzek, wspaniałych warzyw i owoców oraz szczęśliwych krów i owiec. Czy to ogólny obraz, czy może są jakieś ciemniejsze strony?

Aleksandar Gjorgjievski: Tak, natura nam dała liczne żyzne doliny z bujnymi pastwiskami i lasami na wyżynach. Macedonia Północna jest w większości krajem górzystym z niezliczonymi dolinami i doskonałym klimatem z dużą ilością słonecznych dni przez cały rok, co pozwala na uprawy ogromnej różnorodności owoców i warzyw.

W przeszłości Macedonia była głównie krajem rolniczym. To się gwałtownie zmieniło w latach 60. i 70. XX w. wraz z migracją ludności ze wsi do miast, co ograniczyło rolnictwo rodzinne i utorowało drogę produkcji żywności na dużą skalę i konwencjonalnym uprawom opartym na chemii.

Dzisiaj mamy w Macedonii głównie rolnictwo konwencjonalne, ale nadal zachowaliśmy na obszarach wiejskich niektóre tradycyjne sposoby uprawy żywności z tego, co nazywamy „starymi nasionami”. Nadal więc można znaleźć i posmakować tych lokalnych odmian owoców i warzyw, ale raczej w mniejszych miastach i na obszarach wiejskich. Mam nadzieję, że teraz podejmiemy wysiłek, aby wykorzystać ten potencjał i odwrócić proces w kierunku drobnego rolnictwa tradycyjnego i ekologicznego, aby w połączeniu z nowoczesną nauką i technologiami dojść do zrównoważonego modelu rolnictwa.

Jako wegetarianka trochę się obawiałam przed podróżą do Macedonii, ale odkryłam wszędzie mnóstwo warzyw, co było dla mnie miłą niespodzianką.

Tak naprawdę macedońska kuchnia jest w 90% wegańska lub wegetariańska, po pierwsze ze względu na obfitość owoców i warzyw wiosną, latem i jesienią, a po drugie ze względu na trwającą od średniowiecza tradycję poszczenia przez cały rok, która również wpłynęła na nawyki kulinarne wśród ludności Macedonii. Prawdopodobnie jest to jeden z powodów, dla których czułaś się u nas komfortowo jako wegetarianka. Ponadto nadal mamy w każdej dzielnicy w miastach i w miasteczkach zielone targi, z mnóstwem świeżych produktów. Nadal oferują one lokalnie produkowane w promieniu 100 km, świeże produkty, ale niestety oferują również produkty importowane, które są głównie uprawiane na dużą skalę w krajach sąsiednich lub w dużym regionie.

Kiedy kupiłam owoce w lokalnym sklepie z warzywami w Ochrydzie, miłą niespodzianką było dla mnie, że znalazłam kilka robaków w śliwkach, które nie były certyfikowanymi owocami ekologicznymi. Przypomniało mi to moje dzieciństwo. Dziś w Polsce w sklepach nie ma już robaków w owocach. Czy to oznacza, że wasze rolnictwo nie jest intensywnie spryskiwane pestycydami? Co z certyfikowaną produkcją ekologiczną?

Nadal możesz kupować u nas lokalne produkty z rodzinnych gospodarstw, które nie zostały poddane chemicznej obróbce. Można je znaleźć w sezonie letnim w małych ilościach w lokalnych sklepach ze świeżymi produktami lub właśnie na lokalnych zielonych targach. W dużych supermarketach lub międzynarodowych sieciach supermarketów można znaleźć wyłącznie konwencjonalne świeże produkty, macedońskie lub importowane, które zawsze są wynikiem obróbki chemicznej.

Nie należy tego jednak źle rozumieć. Istnieje u nas pewna krytyczna masa certyfikowanych producentów ekologicznych, ale wciąż walczą oni o miejsce, na które zasługują w sektorze rolnym Północnej Macedonii. Warto zauważyć, że w krajach sąsiednich, które już stały się częścią UE, rolnicy posiadający certyfikaty ekologiczne są liczni i wciąż rośnie ich liczba i produkcja. Dzięki wsparciu z funduszy unijnych łatwiej jest zwiększyć produkcję ekologiczną i ustabilizować ofertę i popyt na produkty ekologiczne, zwłaszcza z rodzinnych i małych gospodarstw, które powoli, ale stale znikają w Macedonii Północnej.

Jak opisałbyś mocne i słabe strony macedońskiego rolnictwa i bardziej ogólnie – waszego systemu żywnościowego?

Jak już wspomniałem, mocnymi stronami są klimat i cechy fizyczne gleb oraz oczywiście potencjał autochtonicznych gatunków roślin (starych nasion), ich ogromna różnorodność w połączeniu z tradycyjnym i ekologicznym rolnictwem. Ale należy to praktykować w sposób zrównoważony z holistycznej perspektywy, która uwzględni wzajemne powiązania między rolnictwem, żywnością, klimatem i różnorodnością biologiczną.

Słabości to oczywiście kontynuacja praktyk rolniczych z konwencjonalną produkcją taniej żywności opartą na chemii i o znormalizowanych (czytaj: niskiej jakości) cechach. Wciąż istnieje również obietnica, że staniemy się członkiem Unii Europejskiej, otwierając dla nas fundusze unijne, co zachęciłoby rolników do częstszego wyboru tradycyjnych i ekologicznych metod produkcji. Istnieje jednak także ogromne ryzyko odłożenia na później wejścia Północnej Macedonii do UE przez niektóre państwa członkowskie, co wydłuży proces naszego przejścia na zrównoważony system rolny.

Jakie są główne zagrożenia? Czy odczuwacie zakusy globalnego agrobiznesu, aby opanować wasze rolnictwo, sprzedawać rolnikom herbicydy na bazie glifosatu, a może uprawiać rośliny modyfikowane genetycznie?

GMO jest zakazane w Północnej Macedonii, ale nie stosuje się to do pasz dla zwierząt, które mogą być importowane i są zakazane do spożycia przez ludzi. W ostatnich latach byliśmy świadkami kilku prób utorowania drogi dla GMO w Północnej Macedonii, na szczęście dla nas nie były one skuteczne. Ale moim zdaniem, mimo że mamy duży nacisk globalnego agrobiznesu, nie jest to dominujące, gdyż Macedonia Północna jest za małym terytorium ze zbyt małym rynkiem jak na wielkie apetyty dużych firm.

Zagrożenia ze strony globalnego agrobiznesu na pewno wzrosną w przyszłości, jeżeli nasz kraj przystąpi do UE, ale wtedy będziemy mogli, miejmy nadzieję, wybrać dla równowagi opcję rozwoju ekologicznego sektora rolnego, aby stworzyć zrównoważony system rolny oparty na agroekologii.

Macedonia od lat próbuje przystąpić do Unii Europejskiej. Dostosowaliście swoje ustawodawstwo do UE w większości obszarów; jesteście małym, spokojnym, bezpiecznym i pięknym krajem wielokulturowym. Przyjeżdża tu wielu turystów z UE. Mam nadzieję, że wasz kraj wejdzie do UE po Brexicie. Byłby to prawdziwy prezent dla Europejczyków. Ale co z przyszłością waszego rolnictwa i systemu żywnościowego? Jak oceniasz Wspólną Politykę Rolną UE i zmiany WPR zaproponowane po 2020 r.? Czy reforma WPR zmierza we właściwym kierunku z perspektywy Północnej Macedonii?

Macedoński system rolno-żywnościowy również wymaga poprawy, a jest to możliwe tylko wtedy, gdy dzielimy się wzajemnie wiedzą i zasobami z resztą krajów europejskich. Być może wygląda to inaczej od wewnątrz UE, ale z naszej perspektywy będzie to podstawa wszelkich przyszłych pozytywnych zmian w systemach rolnych i żywnościowych

Naszym strategicznym celem jako kraju jest przystąpienie do Unii Europejskiej. Jako, że jesteśmy małym i otwartym krajem, naprawdę ważne jest dla nas nie tylko udoskonalenie naszego systemu politycznego i gospodarczego w każdy możliwy sposób, ale również przyjęcie europejskich wartości w każdym segmencie naszego społeczeństwa. Macedoński system rolno-żywnościowy również wymaga poprawy, a jest to możliwe tylko wtedy, gdy dzielimy się wzajemnie wiedzą i zasobami z resztą krajów europejskich. Z naszej perspektywy otwarcie negocjacji z Unią będzie podstawą wszelkich pozytywnych zmian w naszej gospodarce, a w szczególności w systemie rolnictwa i żywności.

Rozumiemy wyzwania, jakie napotykacie w związku ze zmianami WPR zaproponowanymi po 2020 r. Wpłyną one nie tylko na kraje UE, ale także na resztę Europy i świata. Mamy nadzieję, że wiele tych zmian pójdzie we właściwym kierunku i stworzymy bardziej zrównoważony system żywnościowy w UE, który będzie miał również pozytywny wpływ na naszą część Europy, wspierając lokalną produkcję i konsumpcję żywności.

Nikt w Polsce nie wie, że w Macedonii Północnej istnieje silna, dobrze zorganizowana zielona partia. Wasza partia DOM ma dwoje deputowanych w parlamencie i uczestniczy w dużej koalicji rządzącej. Myśleliśmy, że tylko bogate kraje, które rozwiązały większość swoich problemów społecznych, mają silne zielone partie. Że ludzie myślą o swoim otoczeniu tylko tam, gdzie mają już dobry poziom życia. Dlaczego partia Zielonych jest popularna w Macedonii? Jaki jest powód tego sukcesu?

Ekologia i środowisko nie uznają małych czy dużych krajów, a jedynie świadomość populacji co do konieczności ochrony naszej planety Ziemi przed globalnymi zmianami spowodowanymi głównie przez uprzemysłowienie.

Partia Zielonych w Macedonii Północnej – DOM powstała 14 lat temu i jest bardzo aktywna w realiach politycznych naszego kraju, przyczyniając się do podnoszenia świadomości ekologicznej obywateli. Partia Zielonych – DOM ma nie tylko dwoje parlamentarzystów w macedońskim parlamencie, ale też 20 lokalnych radnych w gminach w całym kraju. Chociaż obywatele Macedonii koncentrują się głównie na poprawie standardu życia, wyraźnie widać zwiększoną świadomość i aktywizm w zakresie ochrony środowiska i walki ze zmianami klimatu. Dwójka naszych posłów jest bardzo aktywna w tworzeniu i przyjmowaniu regulacji dotyczących ochrony środowiska w segmentach przemysłu wydobywczego i górnictwa, budownictwa, gospodarki odpadami i innych elementów przyczyniających się do tworzenia zielonej gospodarki, poszanowania praw człowieka i poprawy jakości życia obywateli Macedonii Północnej.

Stała i aktywna współpraca z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego i europejskimi Zielonymi ma dla partii wielką wartość. DOM jest stałym i pełnym członkiem Europejskiej Partii Zielonych z prawem do głosowania. Sukces DOM wynika z konsekwentnego przywiązania do zielonych wartości, ochrony środowiska oraz poprawy praw człowieka i sprawiedliwości społecznej.

Aleksandar Gjorgijevski – macedoński Zielony aktywista, ekonomista, prezes organizacji ASSED Sunrise, założyciel Let’s Do It Macedonia (część ruchu Let’s Do It World) i Festiwalu żywności ekologicznej w Skopje. Jako ekspert od finansów środowiskowych stale uczestniczy w badaniach i projektach dotyczących zielonej gospodarki, gospodarki odpadami i zrównoważonej produkcji żywności. Pracuje w Ministerstwie Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Wodnej Republiki Macedonii Północnej w Departamencie Rozwoju Obszarów Wiejskich.

• Wywiad zrealizowany w ramach międzynarodowego projektu „Fair and Healthy Food” Zielonej Fundacji Europejskiej GEF, przy wsparciu finansowym Parlamentu Europejskiego dla Zielonej Fundacji Europejskiej GEF.

Jeśli podoba Ci się to, co robimy, prosimy, rozważ możliwość wsparcia Zielonych Wiadomości. Tylko dzięki Twojej pomocy będziemy w stanie nadal prowadzić stronę i wydawać papierową wersję naszego pisma.
Jeżeli /chciałabyś/chciałbyś nam pomóc, kliknij tutaj: Chcę wesprzeć Zielone Wiadomości.

Powiązane artykuły

Zrównoważona polityka rolna. Wybór czy konieczność? O żywności. Czas na zmianę od pola do stołu Dobra żywność, dobre rolnictwo Polskie rolnictwo z „Krową+” w tle Nie tylko od rolników zależy, co mamy na talerzu