KOBIETY, STEREOTYPY I SZKLANE SUFITY

Choć wciąż muszą przebijać się przez mur stereotypów i uprzedzeń, kobiety na każdym kroku udowadniają, że są siłą napędową zmiany. Ambitne, zaangażowane i pełne determinacji – obalają mity, które od lat hamują ich rozwój. Czas spojrzeć poza utarte schematy i docenić prawdziwy potencjał kobiet, który może zrewolucjonizować społeczeństwo. Jaki byłby świat, w którym kobiety mają większy wpływ na to, jak wygląda produkcja i dystrybucja żywności? Jak możemy wspierać kobiety w walce o należne im miejsce?

Stereotypy

Stereotypy to uproszczenia, które ułatwiają nam codzienne funkcjonowanie, dotyczą przedstawicieli i przedstawicielek całych grup społecznych, którym przypisujemy pozytywne lub negatywne cechy. Jedną z grup, które dotykają szczególnie negatywne stereotypy, są kobiety. Wrzucone do jednego worka i oceniane jako jednorodna masa osób pochłoniętych nieistotnymi sprawami, często bywają niesprawiedliwie oceniane. „Gdzie kucharek sześć, tam nie ma, co jeść” – kobiety nie potrafią ze sobą współpracować, a ich spotkania najpewniej skończą się plotkami i kłótnią. Mówi się też, że kobiety nie potrafią się ze sobą przyjaźnić, bo zawsze ze sobą konkurują. Tyle o stereotypach, ale jaka jest rzeczywistość?

Kobiece Mosty

Fundacja Agro-Perma-Lab w 2022 r. rozpoczęła projekt „Kobiece Mosty: jak budować współpracę między miastem a wsią w kontekście żywności”. Jednym z celów projektu – poza tematyką żywności – było rozprawienie się ze stereotypowym postrzeganiem kobiet. Zespół Fundacji zaprosił 24 kobiety, mieszkanki miast i wsi z trzech województw, które razem uczyły się o agroekologii, suwerenności żywnościowej i wpływie produkcji rolnej na klimat, a także współpracowały na rzecz zmiany systemu żywnościowego. „Chciałyśmy przełamać stereotypy mówiące, że kobiety nie potrafią ze sobą współpracować, a mieszkanki miast i wsi dzieli niewidzialna bariera, której nie da się przekroczyć.” – tak opisały cel projektu jego pomysłodawczynie z Fundacji Agro-Perma-Lab.

Według raportu „Kobiety. Wieś. Klimat i środowisko. W mozaice postaw, poglądów i działań”, wydanego przez Fundację im. Heinricha Bölla w Warszawie, kobiety są bardziej świadome kryzysu klimatycznego i wrażliwsze na wyzwania związane z ochroną środowiska. Z tego powodu włączenie ich do debaty publicznej może przynieść odważne rozwiązania palących problemów. Niestety, głos kobiet rzadko jest słyszany, a gdy już się pojawia, mężczyźni często dominują dyskusję. W związku z tym wzmacnianie roli kobiet w decydowaniu o ochronie klimatu i środowiska jest kluczowe.

Uczestniczki projektu podważyły wszystkie możliwe stereotypy: od rzekomego braku ambicji i skupienia wyłącznie na tradycyjnych rolach, po te dotyczące negatywnych cech kobiecych relacji i współpracy. Pomimo pracy zawodowej, obowiązków domowych[1] i zaangażowania w życie lokalnych społeczności uczestniczki projektu sumiennie brały udział w zajęciach na żywo i online, a także intensywnie pracowały nad rozwojem miniprojektów na rzecz zmiany systemu żywnościowego polegających na zorganizowaniu szeregu wydarzeń promujących agroekologiczną żywność. Były to: cykl wydarzeń w Jadalnym Ogrodzie KOI w Toruniu m.in. Kuchnia Społeczna i spacer szlakiem dzikich roślin jadalnych, a także Latający Ryneczek w Łodzi łączący targowisko z interesującymi wykładami i warsztatami, oraz impreza Smakuj Lokalne w Białymstoku, gdzie odbyła się degustacja, koncert i gra terenowa. Powstała także seria wywiadów „Pole troski – opowieści przy stole z tymi, które nas karmią” z kobietami produkującymi żywność, dostępna na agropermalab.org/ kobiecemosty.

Dzięki projektowi zawiązały się nowe przyjaźnie i współprace, a także pojawiły się pomysły na dalsze działania. Kobiece Mosty stworzyły uczestniczkom przestrzeń, w której, mimo różnic zdań i poglądów, potrafiły znaleźć satysfakcjonujące rozwiązania i zrealizować zaplanowane cele. Wiara we wspólne dobro, w tym przypadku żywność, stan środowiska i bezpieczną przyszłość, połączyła je niezależnie od ich miejsca zamieszkania, wieku czy doświadczeń. 

Rzeczywistość

Obserwując niesamowitą aktywność i zaangażowanie kobiet biorących udział w projekcie Kobiece Mosty, trudno uwierzyć, że tak niewiele kobiet możemy zobaczyć w polityce, w roli ekspertek w mediach czy na innych eksponowanych stanowiskach. Na początek trochę statystyki. Kobiety stanowią:

• 29,4% obecnego składu Sejmu oraz 19% obecnego składu Senatu[2], 

• od 25,2% do 33,4% składu rad gmin, miast, powiatów i sejmików,

• 46,1% osób zatrudnionych na stanowiskach wyższego szczebla (jednak już tylko około 32% w kategoriach: przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i dyrektorzy generalni lub zarządzający)[3], 

• 34,5% kierujących gospodarstwami rolnymi[4]. 

• a 12,4% pełni stanowiska wójtów, burmistrzów i prezydentów.

Szklane sufity

Weronika Jóźwiak, ekspertka kampanii „Dziewczyny do polityki”, w wypowiedzi dla TVN24 zwróciła uwagę, że kobiety stanowiły połowę osób kandydujących na listach wyborczych w wyborach samorządowych, jednak ich nazwiska nie pojawiały się na „jedynkach” – miejscach, z których kandydaci mają największe szanse na wejście do składu rady. Problemem nie jest więc brak zainteresowania ze strony kobiet, lecz trudności, które doprowadzają do ograniczania ich pozycji w życiu publicznym. Opierając się na powyższych statystykach, trudno nie zauważyć, że kobiety nadal – pomimo dużego zaangażowania w pracę zawodową, życie rodzinne i sprawy lokalne – mają mniej władzy i pieniędzy oraz stanowią mniejszość m.in. w parlamencie. Z czego to wynika?

Temu problemowi postanowił przyjrzeć się zespół fundacji Laboratorium Zmiany, która na co dzień zajmuje się problematyką wzmacniania kobiet w budowaniu własnej ścieżki zawodowej. Z raportu „Obraz aktywistek lokalnych” wynika, że kobiety mierzą się z dwoma rodzajami dyskryminacji: widoczną, czyli zauważalnymi formami nierównego traktowania wynikającymi ze stereotypów płciowych oraz niewidoczną – subtelnymi zachowaniami, które czasem trudno zauważyć, a negatywnie wpływają na samopoczucie i samoocenę. Dyskryminacja widoczna najczęściej przejawia się w nierówności płac (w tym dodatków i benefitów), szklanym suficie, hejcie, różnych przejawach seksizmu, ageizmu (nierówne traktowanie ze względu na wiek), umniejszaniu kompetencji czy tzw. twarzyzmie (czyli prezentowaniu kobiet poprzez pryzmat ciała, a mężczyzn – wyłącznie twarzy). Natomiast subtelne formy dyskryminacji, z którymi borykają się kobiety, to komentowanie w trzeciej osobie, nieużywanie form żeńskich, pomijanie głosów kobiet w dyskusji, pomijanie przy witaniu się, niezauważanie i ignorowanie, lekceważenie, nieudzielanie głosu i przerywanie wypowiedzi.

Problemy, z którymi mierzą się kobiety, znacząco wpływają na ich motywację do działania i rozwoju. Jak zauważyły badaczki z Laboratorium Zmiany, problemem nie jest brak miejsca dla kobiet przy przysłowiowym stole, ale źle zaprojektowany system, który dyskryminuje żeńską połowę społeczeństwa. Trudno wymagać od kobiet, by pojedynczo zmieniały zastaną rzeczywistość, choć tego typu podejście wpisuje się w neoliberalną linię indywidualnego rozwiązywania problemów społecznych.

Jak wspierać kobiety?

Wspieranie kobiet jest kluczowe, aby stworzyć świat równych szans, w którym każdy ma możliwość realizacji swoich celów na takich samych zasadach, co pozwala na pełne wykorzystanie potencjału całego społeczeństwa. Aby to osiągnąć, konieczne jest kompleksowe podejście, które obejmuje edukację, zmiany polityczne, walkę z dyskryminacją oraz tworzenie środowiska sprzyjającego równości i wzajemnemu wsparciu.

Wspieranie kobiet nie musi być skomplikowane ani wymagać wielkich zasobów. Nawet najmniejsze działania mogą przyczynić się do stworzenia bardziej sprawiedliwego i równego świata. Można zacząć od małych kroków, które każdy z nas może podjąć, aby w swoim otoczeniu budować wspierające środowisko dla kobiet:

Aktywne słuchanie: zachęcaj kobiety do dzielenia się pomysłami i problemami;

Włączanie do rozmów: angażuj kobiety w rozmowy i podejmowanie decyzji podczas spotkań, które prowadzisz; 

Podważanie stereotypów: aktywnie kwestionuj panujące stereotypy dotyczące kobiet i reaguj na niesprawiedliwość; 

Dzielenie się wiedzą: dziel się doświadczeniem i pomocnymi wskazówkami z kobietami w swoim otoczeniu;

Moralne wsparcie: wyrażaj uznanie i wspieraj kobiety emocjonalnie; 

Promowanie sukcesów: publicznie doceniaj osiągnięcia kobiet; 

Równość obowiązków: angażuj się w nieodpłatne obowiązki domowe i opiekuńcze; Wsparcie lokalnych inicjatyw: wspieraj kobiece inicjatywy w Twojej społeczności. 

Na zakończenie

Kobiety stanowią prawie połowę siły roboczej w rolnictwie, szczególnie w krajach rozwijających się, gdzie odpowiadają za większość produkcji żywności na potrzeby rodzin i społeczności. Mają one również głęboko zakorzenioną wiedzę na temat lokalnych zasobów, tradycji i metod rolniczych, co sprawia, że ich zaangażowanie ma bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo żywnościowe oraz zrównoważone praktyki rolnicze. Odpowiadają także za różnorodność diety oraz zdrowie swoich bliskich. Dlatego zaangażowanie kobiet jest kluczowe, aby zapewnić długoterminowe rozwiązania lokalnych problemów związanych z produkcją i dystrybucją żywności. Przykładem nietuzinkowego podejścia do produkcji i sprzedaży żywności są trzy organizacje prowadzone przez kobiety w Azji Centralnej, każda z nich w inny sposób pokonała wyzwania i przeszkody, jakie napotykają na co dzień.

 

 

Organizacja Mohira Bonu z Uzbekistanu, która pierwotnie zrzeszała kobiety zajmujące się tradycyjnym rękodziełem, w obliczu problemów z dostępem do KOBIETY, STEREOTYPY I SZKLANE SUFITY Barbara Kurek Fot. Artur Szymański Agroekologia proponuje szersze spojrzenie na ziemię i naturę, wychodząc poza ich funkcję produkcyjną. Przywraca ziemi wymiar społeczny, a naturze podmiotowy charakter. 9 żywności wywołanych pandemią koronawirusa, a później wzrostem cen i inflacją spowodowaną inwazją Rosji na Ukrainę, elastycznie dostosowała swoją działalność do zmieniających się warunków. Rozpoczęła promowanie idei jadalnych ogrodów – miejskich i wertykalnych. Mohira Bonu pracuje nad projektem edukacyjnym, który uczy ogrodnictwa wertykalnego, pokazując, co i jak można uprawiać w lokalnych warunkach na małych powierzchniach. W odpowiedzi na trudności z dostępem do wody pitnej, kobiety z Mohira Bonu opanowały technikę nawadniania metodą kropelkową. Gdy zauważyły jej skuteczność, zaczęły dzielić się tą wiedzą wśród znajomych i lokalnej społeczności. Przywracają także zapomniane odmiany warzyw oraz tradycje kulinarne, co ma na celu przeciwdziałanie niedożywieniu spowodowanemu ubogą dietą. 

Innym interesującym przykładem jest projekt Dyikan Muras, realizowany przez kirgiską organizację ADI. Jest to lokalna sieć zachowywania nasion, w której aż 98% członkiń stanowią kobiety. W ramach sieci bardziej doświadczone rolniczki dzielą się swoją wiedzą z innymi uczestniczkami. Dodatkowo pracowniczki ADI zwróciły uwagę, że z warzyw, z których zbierane są nasiona, można robić przetwory na sprzedaż. W ten sposób zrodził się pomysł sklepiku Sebet Market prowadzonego w Biszkeku, w którym okoliczni mieszkańcy mogą kupować żywność pochodzącą bezpośrednio od lokalnych rolników. 

Kolejnym przykładem łączenia rolniczek i konsumentek jest program „Krowa na balkonie”, prowadzony przez kazachską organizację Zher-Ana. W tym programie konsumentka z miasta kupuje krowę, którą przekazuje pod opiekę rolniczce, która nie miała możliwości samodzielnie sfinansować zakupu zwierzęcia. W ramach spłaty, rolniczka dostarcza „sponsorce” trzy litry mleka dziennie, a resztę mleka lub jego przetworów sprzedaje innym klientom. Po sześciu latach krowa staje się własnością rolniczki. Dzięki temu konsumentka zyskuje dostęp do wysokiej jakości mleka, a rolniczka ma szansę na rozpoczęcie własnej działalności.

 [1] Wg danych Głównego Urzędu Statystycznego ilość czasu poświęconego na nieodpłatną pracę w gospodarstwie domowym i pracę opiekuńczą na dobę wynosi 4,3 godzin dla kobiet i 2,6 godzin dla mężczyzn [https://sdg.gov.pl/statistics_glob/5- 4-1/; dostęp 20.08.2024]. 

[2] https://sdg.gov.pl/statistics_glob/5-5-1/, dostęp 20.08.2024 

[3] https://sdg.gov.pl/statistics_glob/5-5-2/, dostęp 20.08.2024 

[4] Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2022, Powszechny Spis Rolny 2020. Charakterystyka gospodarstw rolnych w 2020 r. 

 

Barbara Kurek, członkini Fundacji Agro-Perma-Lab, koordynatorka projektów popularyzujących agroekologię.