Szkolenie liderów Agroekologii AgroPermaLab
Kiedy i forma nauczania, i jego treść są zupełnie odmienne od tych znanych ze szkolnych koszmarów, edukacja dostaje drugą szansę. I nazywa się Szkoleniem Liderów Agroekologii.
Po pierwsze, Agroekologia
Agroekologia jest integralnym podejściem łączącym ekologię (naukę o ekosystemach), agronomię (naukę o rolnictwie) i nauki społeczne dla projektowania systemów rolno-żywnościowych i zarządzania nimi. Podejście to traktuje gospodarstwo rolne jako ekosystem i korzysta z relacji między jego elementami dla zrównoważonego zwiększenia efektywności upraw. Agroekologia promuje rolnictwo oparte o praktyczne doświadczenie rolników i teoretyczną wiedzę naukową. Celem jest minimalizacja uzależnienia od nakładów zewnętrznych (nawozów sztucznych, środków ochrony roślin, energii z paliw kopalnych) i dążenie do domykania obiegów energii i materii na poziomie gospodarstwa.
Agroekologia jest odpowiedzią na porażkę zielonej rewolucji (powojennej koncepcji intensyfikacji produkcji rolnej w oparciu o wzrost nakładów: nawozów sztucznych, środków ochrony roślin i paliw kopalnych). Od lat 80. XX wieku mówi się, że przemysłowy model rolnictwa nie rozwiązuje problemu głodu na świecie, a dodatkowo generuje ogromne koszty (społeczne, środowiskowe) i jest wrażliwy na zmianę warunków klimatycznych. Dlatego w 2014 roku FAO (Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa) oficjalnie uznała zieloną rewolucję za niepowodzenie i wycofała się z tej polityki na rzecz agroekologii, która przeciwdziała degradacji ekosystemów, a tym samym chroni bioróżnorodność [1].
Agroekologia to rozwijająca się dziedzina badań naukowych i zbiór praktyk rolniczych, ale także dynamicznie powiększający się, międzynarodowy ruch społeczny rolników i wytwórców żywności. To ruch dążący do całościowej transformacji systemu żywnościowego.
Po drugie, edukacja
Agroekologia kładzie nacisk na współtworzenie wiedzy i dzielenie się nią. Wiedza rolnicza jest nierozerwalnie związana z praktyką, powinna zatem rodzić się w kontakcie z ziemią i społecznością, w której ma być stosowana. Dlatego agroekologia podkreśla wagę horyzontalnej wymiany wiedzy pomiędzy rolnikami (ang. farmer to farmer). Realizuje się ona podczas spotkań, na których edukatorzy, rolnicy, praktycy i naukowcy uczą się od siebie nawzajem. Taka wymiana wiedzy, doświadczeń i umiejętności oparta jest na zasadach równości – nie ma w niej hierarchii wiedzy – ta praktyczna i ta naukowa są równie cenne. Takie podejście wzmacnia więzi społeczne i pozwala współtworzyć wiedzę, która – jako dobro wspólne społeczności, w której powstała – jest doskonale dopasowana do lokalnych warunków.
Agroekologia chętnie łączy wiedzę praktyczną z badaniami naukowymi, ale sprzeciwia się narzucaniu zunifikowanych, technokratycznych rozwiązań, które nie są dostosowane do lokalnego kontekstu. Jest również ostrożna wobec innowacji – krytykuje te, które noszą znamiona korporacyjnych produktów służących greenwashing’owi (praktyce mającej na celu wywołanie w konsumentach poczucia, że proponowane im produkty są przyjazne środowisku, kiedy w istocie jest to jedynie element kampanii marketingowej), rozwiązań cementujących status quo, czyli rozwój korporacyjnego agrobiznesu. Wspiera natomiast te, które mają transformatywny potencjał [2].
Po trzecie, Szkolenie Liderów Agroekologii
Pierwsze w Polsce Szkolenie Liderów Agroekologii zostało zorganizowane jesienią 2019 roku w ramach projektu AgroPermaLab. Przeznaczone było dla rolników i rolniczek, edukatorek i edukatorów, a także aktywistek i aktywistów działających w organizacjach rolniczych. Dziesięciodniowe szkolenie w oparciu o program i metodologię włoskiej “szkoły chłopskiej” Schola Campesina odbyło się w październiku 2019 roku w Ekologicznym Uniwersytecie Ludowym w Grzybowie. Program szkolenia dotyczył takich zagadnień jak: suwerenność żywnościowa, agroekologiczne praktyki rolnicze, adaptacja rolnictwa do zmiany klimatu, lokalne sieci dystrybucji, lokalne zarządzanie wspólnymi zasobami i prawa do nich (woda, ziemia, nasiona, bioróżnorodność), polityki publiczne wokół rolnictwa i żywności oraz ekonomia społeczna. Trenerami podczas szkolenia byli eksperci (m.in. Andrea Ferrante, lider Schola Campesina czy prof. Zbigniew Karaczun z SGGW) i praktycy z Polski i Europy, a zajęcia w dużej mierze miały charakter dyskusji. Uczestnicy wymieniali się praktykami i doświadczeniami, a następnie zastanawiali się, jak przenosić tę wiedzę na konkretne, dobrze znane im konteksty środowisk, w których pracują na co dzień (np. sposoby na organizowanie współpracy rolników i drobnych producentów i łączenie ich z konsumentami; sposoby zarządzania wodą w gospodarstwie, etc.). W fazie przygotowań oraz podczas samego szkolenia wypracowano jego metodologię i program, stworzono narzędzie do diagnozy gospodarstw pod kątem zgodności praktyk z założeniami agroekologii, wypracowano sieć kontaktów i rozpoczęto współpracę w ramach tej sieci, zainicjowano powstanie kolektywu edukatorów agroekologii, a także rozpoczęto prace nad polskim Stanowiskiem ws. Agroekologii.
Być może brak zinstytucjonalizowania jest wielką zaletą tego rodzaju edukacji. Najważniejsze nie jest ukończenie kursu czy certyfikat, ale doświadczenie, które zmienia podejście do edukacji, nauki i praktyki. Kluczowe jest osobiste zaangażowanie: w tworzenie wiedzy, dzielenie się nią. Siłę daje też poczucie, że do najlepszych rozwiązań dochodzi się razem, pracując nad konkretnymi zagadnieniami. Po jesiennym szkoleniu 20 nowych liderów i liderek agroekologii rozjechało się po Polsce, by pracować w swoich społecznościach i środowiskach. By edukować, działać, transformować.
Joanna Perzyna
Przypisy:
[1] Raport podsumowujący międzynarodowe seminarium nt agroekologii dla bezpieczeństwa żywnościowego i żywienia dostępny jest tutaj: http://www.fao.org/3/a-i4327e.pdf
[2] Zgodnie z raportem opracowanym przez Panel Ekspertów Wysokiego Szczebla ds. Bezpieczeństwa Żywnościowego i Żywienia (ang. HLPE – High Level Panel of Experts) Komitetu ds. Światowego Bezpieczeństwa Żywnościowego ONZ Innowacje rozpatruje się w dwóch głównych kategoriach: „(i) zrównoważona intensyfikacja systemów produkcyjnych i powiązane podejścia (rolnictwo przyjazne dla klimatu (ang. CSA – Climate Smart Agriculture), rolnictwo ukierunkowane na wyżywienie (ang. NSA – Nutrition-Sensitive Agriculture) i zrównoważone łańcuchy wartości w sektorze spożywczym), które ogólnie polegają na stopniowych przekształceniach w kierunku SFSs; oraz podejścia agroekologiczne i powiązane z nimi (w tym rolnictwo ekologiczne, agroleśnictwo i permakultura), które niektórzy uważają za bardziej transformatywne. Podczas gdy podejścia z pierwszej kategorii wychodzą z założenia, że aby sprostać przyszłym wyzwaniom należy w zrównoważony sposób zwiększyć produktywność z jednostki powierzchni – i to właśnie oznacza zrównoważona intensyfikacja – podejścia zaliczane do drugiej kategorii kładą nacisk na zmniejszenie nakładów i wspieranie różnorodności biologicznej oraz społeczną i polityczną transformację skupioną na poprawie zdrowia ludzi i ekosystemów.”
Powiązane artykuły
Jeśli nie zaznaczono inaczej, materiał nie może być powielany bez zgody redakcji.