Czas na „dżęder”, czyli wybory samorządowe

Wybory samorządowe przed nami. Zieloni, ruchy miejskie i pozostali aktywiści i aktywistki mają szansę na małą zmianę świata na zasadzie „myśl globalnie – działaj lokalnie” – o ile będzie nas wystarczająco dużo. Dla polskich Zielonych i ich sojuszników z tej okazji mam nieco węższą niż globalna propozycję – w wyborach europejskich była to perspektywa Europy, na te wybory niech na początek wystarczy wizja zmiany naszego kraju. Jak to zrobić nie z parlamentu, ale z rady miasta czy gminy? To bardzo proste: postawić na gender, na równość kobiet i mężczyzn, na wrażliwość na płeć w lokalnej polityce.

Polityka równości płci czy wrażliwość na płeć to przede wszystkim budżetowanie genderowe, gender budgeting, nazywane też budżetem wrażliwym na płeć. Jak widać, słowo „gender” działające na niektórych jak płachta na byka, nie musi się wcale pojawić, o ile tego nie chcemy. Z drugiej strony słowo to wygrało konkurs na słowo roku w 2013, więc jego pojawienie się w kampanii może znaczenie zwiększyć zainteresowanie nią. Niezależnie od przyjętej terminologii to rozwiązanie powinno być równościowym programem minimum wszystkich zielonych list i kandydatów. Budżet genderowy to instrument kluczowy dla wprowadzania w praktyce zasady równości kobiet i mężczyzn – a raczej pierwszy krok na tej drodze.

Dlaczego budżet miasta ma uwzględniać płeć? Bo wpływ procesów ekonomicznych na kobiety i mężczyzn się różni. Bo bez jej uwzględnienia na początku transformacji skonstatowaliśmy, że to kobiety poniosły większe jej koszty. Budżet uwzględniający płeć oznacza więcej niż zwiększenie środków na projekty na rzecz kobiet, ale także spojrzenie na cały budżet z kobiecego punktu widzenia, w celu przeanalizowania idących za nim konsekwencji dla mężczyzn i kobiet. Oznacza również ponowne zdefiniowanie priorytetów oraz zmianę podziału środków finansowych.

Zofia Łapniewska wskazuje, że samorząd już na etapie planowania swego budżetu powinien uwzględnić następujące kwestie kluczowe dla gender budgeting, takie jak:

promocja kobiet i ich zdolności w przestrzeni publicznej wraz z poparciem dla partnerskiego dzielenia zadań i obowiązków w przestrzeni prywatnej, równolegle do eliminacji stereotypów i dyskryminacji,

odciążenie zarówno kobiet jak i mężczyzn z najbardziej czasochłonnych i uciążliwych prac, głównie związanych z opieką nad dziećmi, osobami starszymi i innymi osobami zależnymi, tak by mogli oni wykorzystywać swoje zdolności w pracy produktywnej i w rozwoju osobistym, czy po prostu mogli odpocząć,

stworzenie oferty możliwości realizacji swoich zdolności w tym samym stopniu skierowanej do dziewczynek i kobiet, jak chłopców i mężczyzn (infrastruktura i usługi).

Zasadniczym założeniem budżetu wrażliwego na płeć jest przeprowadzenie diagnozy uwzględniającej potrzeby kobiet i wzięcie jej uwagę w planowaniu budżetu. Drogą do owej diagnozy jest próba usłyszenia głosów samych zainteresowanych.

Do dobrych praktyk w tym zakresie łączących zagadnienia równych szans kobiet i mężczyzn z jakością życia, jest wyznaczenie w urzędzie osoby odpowiedzialnej za politykę antydyskryminacyjną i równość płci. W Austrii obowiązkiem takich pełnomocniczek/pełnomocników jest sporządzanie, przy wsparciu innych urzędniczek/ków i organizacji pozarządowych, raportów nt. wyrównywania szans kobiet i mężczyzn w okresie pięcioletnim. Do raportów takich niezbędne jest zbieranie danych z podziałem na płeć, jak również studiów przypadku i dobrych praktyk. W Polsce spotykamy czasem pełnomocniczki ds. równego traktowania na poziomie wojewódzkim, taką pełnomocniczkę ma też prezydentka miasta Łodzi, na razie nie mają one jednak takich kompetencji.

Równościowe podejście w kształtowaniu polityki miasta znajduje wyraz także w horyzontalnej polityce równości płci, która znalazła m.in. swoje odbicie w planowaniu wielu miast skandynawskich, gdzie rządzący za cel postawili sobie równy dostęp kobiet i mężczyzn do zasobów miejskich. Zaowocowało to poszerzeniem chodników, oświetleniem parków, inwestycjami w transport miejski oraz bezpieczne tereny zielone i prace zabaw. Analiza wydatków publicznych ze względu na płeć powinna – wedle autorek pierwszego gdańskiego projektu gender budgeting – obejmować zagadnienia analizę polityki makroekonomicznej, struktury wydatków i dochodów oraz kwestię efektywności usług publicznych, czyli czy sektor publiczny dostarcza niezbędnie usługi, które są dostosowane do potrzeb gospodarstw domowych i społeczności lokalnych.

W gender budgeting uwzględnia się też:

wydatki skierowane tylko do kobiet, czyli te, które wymieniają kobiety jako grupę bezpośrednich beneficjentów,

analizę założeń i narzędzi polityki promującej równość płci w sektorze publicznym,

wpływ strumieni i dochodów i wydatków publicznych na wyrównywanie szans kobiet i mężczyzn.

Gdańska inicjatywa budżetowania pod kątem płci rekomenduje też następujące działania:

poprawę jakości statystyki publicznej, pozwalającą zbadać, kto i w jaki sposób korzysta z poszczególnych programów,

aktywizację osób starszych z uwzględnieniem dysproporcji kobiet i mężczyzn,

działania na rzecz osób starszych przez organizację czasu wolnego i ich zainteresowań,

działania na rzecz aktywizacji osób starszych w sferze zawodowej,

działania na rzez kształcenia osób w wieku średnim i starszym,

promocja zdrowia i to nie tylko wśród grup najstarszej ludności,

unowocześnienie sieci domów seniora czy domów pomocy społecznej,

zwalczanie długotrwałego bezrobocia,

stworzenie nowych form współpracy i zwiększenie liczby programów adresowanych do kobiet,

rozwiązanie problemu opieki nad dziećmi,

prowadzenie zajęć szkolnych, jako jednej z form zapobiegania przyczynom nierówności,

nowoczesna opieka instytucjonalna (nad dziećmi i osobami zależnymi).

Budżet genderowy jako wspólny postulat w wyborach to naprawdę świetny pomysł. Budżet genderowy to zazwyczaj budżet bardziej partycypacyjny, bo tworzony pod potrzeby mieszkanek i mieszkańców. Fala partycypacyjnych mniej lub bardziej budżetów obywatelskich rozlewająca się po kraju dowodzi, że potrzebujemy więcej partycypacji. Jednocześnie jak dotąd owe rozwiązania nie odzwierciedlają płci mieszkańców, i konieczna jest zmiana w tym kierunku – możemy zacząć od postulatu „udżenderowienia” istniejących lub tworzonych budżetów obywatelskich, tak by służyły one na równi obywatelkom.

Można też – wzorem równościowej strategii przygotowanej przez Koalicję na Rzecz Równości w Łodzi – zażądać więcej. Dokument ten został przekazany na ręce prezydent Hanny Zdanowskiej 8 marca 2013 r. podczas specjalnej konferencji prasowej w UMŁ i zasadniczo od decyzji lokalnych władz zależy jego wykorzystanie. Proponuje się tam zarówno budżetowanie genderowe, jak i inne rozwiązania służące równości, nie tylko kobiet i mężczyzn.

Dla potrzeb tego raportu wybrano te z postulatów, które mają najbardziej praktyczny wymiar. Są to:

edukacja na temat praw kobiet,

włączanie problematyki praw płci do wszystkich działań i strategii miasta na etapie planowania, wdrażania, monitorowania i ewaluacji,

monitorowanie respektowania zasady równości płci w życiu publicznym i na rynku pracy,

promocja firm, miejsc pracy, stylu i przestrzeni pracy przyjaznych osobom wychowującym dzieci,

ulgi dla pracodawców i przedsiębiorstw redukujących bezrobocie wśród kobiet i wspierających rodzicielstwo oraz gwarantujących równe zasady zatrudnienia,

tworzenie miejsc pracy przez miasto, poprzez m.in. tworzenie miejskich placówek opiekuńczych, edukacyjnych i kulturalnych, wspierających rodziców w opiece nad dziećmi i ich wychowaniu, zapewniających opiekę, pomoc psychopedagogiczną, pomoc w odrabianiu lekcji,

stworzenie sieci miejskich placówek opiekuńczych dla dzieci i osób starszych i niesamodzielnych,

w realizacji zamówień publicznych podwykonawca ma respektować zasadę równości płci,

wprowadzenie do szkół nowoczesnej edukacji seksualnej, naukowej i neutralnej światopoglądowo, wiedzy nt. środków antykoncepcyjnych, życia seksualnego, zdrowia,

zapewnianie bezpłatnej pomocy prawnej i psychologicznej ofiarom przemocy,

dostęp kobiet do usług medycznych z zakresu zdrowia kobiet,

zapewnienie kobietom i dziewczętom dostępu do świadczeń zdrowotnych w zakresie zdrowia reprodukcyjnego: ginekologa, położnej, edukacji seksualnej, poradnictwa antykoncepcyjnego, szkół rodzenia;

dostęp dziewczynek i nastolatek do sportu (w tym do orlików),

zapewnienie równego dostęp do uprawiania sportu, spędzania czasu wolnego oraz korzystania z obiektów i placówek sportowych oraz kulturalnych,

zwalczanie przemocy domowej, włączenie problematyki przemocy i programów jej przeciwdziałania do procesów edukacyjnych,

wprowadzenie zajęć z dziećmi i młodzieżą na temat równości płci, praw kobiet, promowanie równości i tolerancji w szkołach,

zapewnienie dostępu do zieleni, ochrona przed rozjeżdżaniem i zakładanie nowych zielonych skwerków, sadzenie drzew, zakładanie ogródków,

uspokajanie ruchu samochodów w centrum,

wspieranie zrównoważonego rozwoju miasta, szczególnie przez inwestycje w transport publiczny i ścieżki rowerowe,

zagwarantowanie, by komunikacja miejska służyła różnym grupom mieszkańców, równie skutecznie dowoziła na zajęcia studentów płci obojga, jak i mieszkańców robiących zakupy na rynku czy w tanim markecie, (w tym celu należy uwzględnić potrzeby transportowe zadbać, by równie łatwo było przemieszczać się po mieście rodzicowi z wózkiem, rowerzyście, emerytce z wózkiem na zakupy, osobie poruszającej się na wózku czy podpierającej się laską, oraz wyposażyć taksówki w foteliki dla dzieci),

wprowadzenie i promocja partycypacji społecznej.

W imieniu autorek tej strategii „szeruję” i zachęcam do korzystania.