W stronę deklaracji praw chłopów – nota informacyjna

Dlaczego bezwzględnie potrzebujemy Deklaracji Praw Chłopów ?  Na jakim etapie procesu zmierzającego do jej uchwalenia jesteśmy? Jakie będą następne kroki?

Deklaracja ONZ ws. praw chłopów i innych ludzi pracujących na obszarach wiejskich – nota informacyjna, luty 2018

Drobni rolnicy są coraz częściej narażeni na przymusowe wysiedlenia, przemoc i prześladowania i niejednokrotnie stają ich ofiarami [1] ((Obywatelskie świadectwa można przeczytać w publikacji LVC „Peasants Fighting for Justice – Cases of Violations of Peasants’ Human Rights”)). Obowiązujące w Europie i na całym świecie instrumenty prawne nie są w stanie zapewnić ochrony chłopów i najemnych pracowników rolnych przed trwającą planową dyskryminacją i przemocą, na które szczególnie narażone są kobiety. Z tego powodu uznanie i ochrona ich praw jest niezwykle pilną kwestią. Taki jest właśnie dokładnie cel procesu zmierzającego do uchwalenia Deklaracji praw chłopów i innych ludzi pracujących na obszarach wiejskich: stworzenie międzynarodowego instrumentu prawnego w obszarze praw człowieka dotyczącego praw chłopów i innych ludzi zajmujących się produkcją żywności na drobną skalę, zwrócenie uwagi opinii publicznej na zagrożenia i dyskryminację doświadczane przez te grupy, promocja i poprawa ochrony ich praw. Deklaracja została pierwotnie zainicjowana ponad 16 lat temu przez międzynarodowy ruch chłopski La Via Campesina (LVC) i wsparta przez międzynarodowe organizacje takie jak FIAN International (Food First Information and Action Network) i CETIM (Europe Third Centre), i inne ruchy społeczne.

1. Dlaczego Deklaracja jest ważna dla Europy?

Europa jest regionem świata, gdzie rolnictwo stało się szczególnie uprzemysłowione. Jednak we wszystkich krajach – w Unii Europejskiej i poza nią – to chłopi, drobni producenci i inni ludzie pracujący na terenach wiejskich odgrywają kluczową rolę w zapewnieniu bezpieczeństwa żywnościowego i suwerenności żywnościowej lokalnych społeczności i całej populacji. Chłopski model produkcji stanowi podstawę wytwarzania wysokiej jakości żywności, tworzy większość miejsc pracy na wsi i w sposób zrównoważony gospodaruje zasobami. Niestety na skutek ekspansji ogromnych kompleksów rolniczych, dochodów niewystarczających na utrzymanie, zawłaszczania ziemi i braku wsparcia ze strony władz publicznych, gospodarstwa gwałtownie znikają.

Europa jest także szczególnie dotknięta kryzysem związanym z napływem uchodźców. Ludzie, którzy zmuszeni są opuścić swoje ziemie z powodu zmiany klimatu i konfliktów zbrojnych, w potwornych warunkach podróżują do krajów europejskich, gdzie spotykają się z niechętnym przyjęciem. Nie ulega wątpliwości, że zapewnienie producentom, zarówno na Globalnym Południu, jak i na Północy, dostępu do środków produkcji i lokalnych rynków, umożliwiłoby im utrzymanie się z pracy na własnej ziemi, i w konsekwencji pomogłoby zmniejszyć te masowe migracje, które mogą spowodować destabilizację całych regionów. Aby przywrócić wiarę zdesperowanym chłopom i zapewnić ochronę wszystkim ludziom pracującym na terenach wiejskich, istnieje pilna potrzeba uchwalenia Deklaracji będącej zbiorem wszystkich przynależnych im praw. Poparcie tej inicjatywy przez kraje europejskie miałoby duże, pozytywne znaczenie.

Deklaracja jest szczególnie ważna dla krajów Europy Wschodniej, która jest domem dla większości europejskich chłopów. Wziąwszy pod uwagę zaawansowany stan negocjacji, włączenie się w ten proces krajów wschodnioeuropejskich ma kluczowe znaczenie. Dziesiątki milionów rolników potrzebują reprezentacji ich praw i konstruktywnego poparcia dla przyjęcia i wcielenia w życie Deklaracji przez rządy państw, w których mieszkają.

Bardzo ważne jest, żeby państwa potwierdziły swoje zobowiązanie do przestrzegania i promocji praw człowieka, w przeciwnym razie rządy i suwerenność, która stanowi ich podstawę, zostaną poważnie osłabione przez korporacje, instytucje finansowe i inne interesy prywatne.

2. Proces instytucjonalny

Proces zmierzający do przyjęcia Deklaracji dobiega końca i ta ostatnia faza wymaga konstruktywnej partycypacji i zdecydowanego zaangażowania ze strony wszystkich rządów.

• Krótka historia

Rada Praw Człowieka ONZ ( OHCHR) po raz pierwszy zajęła się kwestią praw chłopów w 2008 roku. We wrześniu 2012 roku powstała Otwarta Międzyrządowa Grupa Robocza (OEIWG) upoważniona do „negocjacji, sfinalizowania i przedstawienia Radzie Praw Człowieka projektu deklaracji w sprawie praw chłopów i innych ludzi pracujących na obszarach wiejskich” [2]. Od tego czasu odbyły się cztery sesje negocjacji: w roku 2013 (1. sesja), 2015 (2. sesja), 2016 (3.sesja) i 2017 (4. sesja).

• Poparcie rządów dla tego procesu

Podczas 36. zwyczajnej sesji Rady Praw Człowieka we wrześniu 2017 roku, państwa członkowskie zdecydowały się kontynuować negocjacje w sprawie Deklaracji organizując 5. sesję OEIWG na wiosnę 2018 roku. Decyzja ta została przyjęta poprzez rezolucję  [3] – 34 państwa, w tym Portugalia i Szwajcaria głosowały za jej przyjęciem; 11, w tym kilka państw członkowskich UE, wstrzymało się od głosu; a tylko dwa, Wielka Brytania i USA, były przeciwko.

• Co będzie się działo dalej?

5. sesja OEIWG odbędzie od 9 do 13 kwietnia 2018 roku w Genewie. Oczekuje się, że negocjacje, którym przewodniczy i które koordynuje Ambasador Boliwii jako Przewodniczący-Sprawozdawca, zakończą się w 2018 roku przedłożeniem ostatecznego tekstu Deklaracji państwom członkowskim ONZ

Głosowanie w sprawie przyjęcia Deklaracji prawdopodobnie odbędzie się podczas 38. zwyczajnej sesji Rady Praw Praw Człowieka (18 czerwca – 6 lipca 2018 roku) lub podczas sesji 39. (10-28 września 2018 roku).

Ostatnim krokiem będzie przyjęcie Deklaracji przez Zgromadzenie Ogólne ONZ, które odbywa się każdego roku we wrześniu w Nowym Jorku.

Wziąwszy pod uwagę cele i zasady zapisane Karcie Narodów Zjednoczonych, oczekuje się, że wszystkie rządy wezmą udział we wszystkich stadiach procesu zmierzającego do uchwalenia Deklaracji, w Genewie, a następnie w Nowym Jorku.

3. Chłopi i inni ludzie pracujący na terenach wiejskich są ofiarami systematycznej dyskryminacji

Organy traktatowe Narodów Zjednoczonych monitorujące wdrażanie najważniejszych traktatów dotyczących praw człowieka, IESCR, ICCPR, CEDAW and CERD, stosując procedury specjalne Rady Praw Człowieka, zgromadziły liczne dowody na powszechne i systematyczne łamanie praw chłopów i innych ludzi pracujących na wsi. Ekspertyza Komitetu Doradczego [4]  również określa podstawowe wzorce aktów pogwałcenia praw człowieka w odniesieniu do chłopów i innych osób pracujących na wsi i ich systematycznej dyskryminacji:

• Nierówny dostęp do gruntów, zasobów genetycznych oraz innych zasobów naturalnych, i kontroli nad nimi.

• Ograniczony dostęp do rynków i środków produkcji, które mogłyby zapewnić godne życie.

• Polityki rolne faworyzujące niewielką elitę rolników i rolnictwo przemysłowe.

4. Podstawowe prawa

Uznanie podstawowych praw chłopów jest koniecznym warunkiem realizacji przedmiotu i celu Deklaracji.

Prawo do ziemi dotyczy dostępu do gruntów, ich użytkowania i zarządzania nimi, co jest niezbędne dla realizacji prawa do odpowiedniego standardu życia, ochrony zdrowia i uczestnictwa w życiu kulturalnym, jak również prawa do bycia wolnym od przymusowych wysiedleń, skażenia środowiska i niszczenia zbiorników wodnych i łowisk. Zawiera wolności i uprawnienia kluczowe dla wypełnienia praw ludności wiejskiej.

Prawo do nasion i bioróżnorodności obejmuje prawa do używania, uprawy, ponownego użycia, selekcji, wymiany, transportu, bezpłatnego rozdawania i sprzedaży nasion. Poprzez selekcję swoich nasion rolnicy stworzyli bardziej odporne i zrównoważone systemy upraw, zdolne do zapewnienia pożywienia innym ludziom pomimo zmiany klimatu. Z tego powodu chcemy, aby państwa promowały i wspierały chłopskie banki nasion i ich ochronę na miejscu, zabroniły upraw GMO i ograniczyły użycie nasion przemysłowych, a także wypełniały swoje zobowiązania eksterytorialne, szczególnie w zakresie regulacji działalności podmiotów niepaństwowych takich jak przedsiębiorstwa transnarodowe. Przepisy te powinny również stosować się do hodowli zwierząt.

Przez prawo do suwerenności żywnościowej rozumiemy prawo do modelu rozwoju, w którym chłopi nie tylko mają możliwość wyboru, ale również tworzenia swoich własnych środków produkcji, sposobów przetwarzania, dystrybucji i konsumpcji, w sposób biorący pod uwagę warunki socjalne i warunki pracy w systemach rolniczych i żywnościowych, i prowadzący do ich poprawy. W takim modelu rozwoju chłopi i chłopki mają prawo do zarządzania dobrami wspólnymi i do uczestniczenia w polityce publicznej w celu wypracowania lepszych regulacji prawnych dotyczących systemów rolniczych i żywnościowych. Nawet tutaj w Europie decydenci nie zawsze słuchają głosu organizacji chłopskich. Tak więc domagamy się prawa do dostępu do sprawiedliwości i żądamy zaprzestania represji i kryminalizacji chłopskich organizacji i związków zawodowych.

Prawo do godziwych dochodów i środków utrzymania zasadniczo oznacza prawo do godnych warunków życia. Państwa byłyby zobowiązane do regulacji rynków, zakazania dumpingu i monopoli, zagwarantowania sprawiedliwych i opłacalnych cen za produkty rolne, ochrony dostępu do rynku, sprzedaży bezpośredniej i tradycyjnych środków produkcji, wymiany i przetwarzania produktów chłopskich oraz zróżnicowanych i dostosowanych do lokalnych warunków przepisów. Domagamy się prawa do ustalania cen i wyboru rynków.

Prawa zbiorowe odnoszą się do sposobów funkcjonowania społeczności wiejskich, szczególnie w odniesieniu do użycia i dostępu do zasobów oraz zarządzania nimi, ponieważ większość z nich jest zdefiniowana społecznie i zorganizowana kolektywnie. Uczestnicy ostatniej sesji mówili o tym, że podejście oparte wyłącznie na prawach indywidualnych mogłoby tak naprawdę mieć ujemny wpływ na społeczności i przyczynić się do wzmocnienia praktyk antydemokratycznych wewnątrz nich, co byłoby sprzeczne z przedmiotem i celem samej Deklaracji.

2 miliardy chłopów i innych ludzi mieszkających na terenach wiejskich domagają się respektowania ich praw, by dalej być w stanie żywić swoje rodziny i społeczności. Deklaracja praw chłopów i innych ludzi mieszkających na obszarach wiejskich stanowiłaby jasny sygnał uznania fundamentalnej roli drobnych producentów żywności. Otworzyłoby to przed nimi realne perspektywy na godne warunki pracy i życia. Świat potrzebuje tej Deklaracji, aby wzmocnić zrównoważone systemy żywnościowe na całej planecie i uczynić Ziemię bardziej bezpiecznym miejscem.

Tłumaczenie: Jan Skoczylas

źródło: European  Coordination  Via Campesina

Tłumaczenie zostało pierwotnie opublikowane na stronie Nyeleni Polska

Przypisy:

[1] Obywatelskie świadectwa można przeczytać w publikacji LVC „Peasants Fighting for Justice – Cases of Violations of Peasants’ Human Rights”

[2] Rezolucja Rady Praw Człowieka A/HRC/RES/21/19, str. 2, pkt 1: http://daccess-ods.un.org/access.nsf/Get?Open&DS=A/HRC/RES/21/19&Lang=E

[2] Rezolucja Rady Praw Człowieka A/HRC/36/L.29 z 29 września 2017 roku, str. 2, pkt 1, 2: http://ap.ohchr.org/documents/dpage_e.aspx?si=A/HRC/36/L.29

[4] Końcowy raport Komitetu Doradczego Rady Praw Człowieka (ws. praw chłopów i innych ludzi mieszkających na wsi), UN doc. A/HRC/19/75, 24 lutego 2012 r., §43-62