Na co przeznaczyć 73 mld euro?
Dotacje, które Polska otrzymuje w ramach polityki spójności Unii Europejskiej, to program inwestycyjny o bezprecedensowej skali w najnowszej historii naszego kraju. W ramach obecnego budżetu unijnego na lata 2007-2013 Polska z polityki spójności dostaje 67 mld euro – najwięcej ze wszystkich państw członkowskich. Obecnie toczą się negocjacje następnej perspektywy budżetowej Unii na okres 2014-2020 i z ostatnich ustaleń wynika, że możemy mieć do wydania nawet więcej: 73 mld euro. Biorąc pod uwagę te liczby, ale także patrząc na wszechobecne ślady wykorzystania funduszy europejskich w polskiej przestrzeni, można śmiało stwierdzić, że środki te napędzają i nadają kierunek rozwojowi Polski przez najbliższe lata (dane za Ministerstwem Rozwoju Regionalnego).
Fundusze unijne na energetykę
Gra toczy się o to, na ile ten rozwój będzie zrównoważony i przyjazny środowisku. Czy możliwe będzie pogodzenie wymogów gospodarczych, społecznych i ekologicznych? Czy można wydać te środki tak, aby rozwój kraju faktycznie był trwały i owocował nie tylko krótkoterminowym wzrostem PKB, ale także zapewniał obecnym i przyszłym pokoleniom wysoką jakość życia w czystym środowisku? Ogromny wpływ na budowanie w naszym kraju zielonej gospodarki z pewnością będzie miało też to, w jaki sposób fundusze europejskie kształtować będą nasz sektor energetyki.
Aby zrealizować ten cel, władze centralne i regionalne odpowiedzialne za programowanie funduszy unijnych powinny zabiegać o to, by środki z funduszu spójności wydawać w pierwszej kolejności na odnawialne źródła energii i efektywność energetyczna. Mimo korzyści, jakie niesie ze sobą inwestowanie w te dwa obszary, takich jak tworzenie zielonych miejsc pracy czy uniezależnienie się od importu drogich paliw kopalnych, pula środków przeznaczonych na ten cele w ramach Polityki Spójności w latach 2007-2013 jest niepokojąco niska: jedynie 1% na odnawialne źródła energii, a jeszcze mniej, bo zaledwie 0,7%, na efektywność energetyczną (Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia, 05.2007).
Budżet Unii na lata 2014-2020 to ogromna szansa na podjęcie działań we właściwym kierunku. Pieniądze można skierować tam, gdzie są one najbardziej potrzebne, służą poprawie warunków życia, tworzeniu miejsc pracy i zdrowemu środowisku.
Dobrze wydane pieniądze
Szukając sposobu na najlepsze wydanie tych środków, spójrzmy na dobre przykłady projektów zrealizowanych do tej pory. Międzynarodowe organizacje ekologiczne takie jak CEE Bankwatch Network, której członkiem jest w naszym kraju Polska Zielona Sieć, stworzyły wspólnie zestaw takich dobrych przykładów inwestycji na terenie całej Unii Europejskiej. Lista obejmuje bardzo różne projekty: od inwestycji w produkcję energii o dużej skali przez projekty ochrony bioróżnorodności po systemy transportu dla małych miejscowości.
Chodzi o takie inwestycje jak instalacja do produkcji energii z biogazu w hiszpańskim Besos Eco Park 3, gdzie przetwarza się rocznie do 160 tys. ton odpadów organicznych czy program ocieplenia w latach 2009-2020 docelowo 800 tys. mieszkań socjalnych we Francji. Dotychczas pozwoliło to francuskim gospodarstwom domowym oszczędzić średnio ponad 1000 euro rocznie na rachunkach za energię i przyczyniło się do stworzenia aż 15 tys. nowych miejsc pracy. U naszych południowych sąsiadów, w miejscowości Slivenec w Czechach projekt renowacji szkoły podstawowej z zastosowaniem zasad projektowania budownictwa pasywnego przyczynił się do obniżenia zużycia energii o 90%. Szkoła oszczędza dzięki temu ponad 2000 euro rocznie. Inteligentny system wentylacji budynku pozwolił także na stworzenie zdrowszych warunków pracy dla nauczycieli i nauki dla uczniów (dane za opracowaniem WWF, Friends of the Earth oraz CEE Bankwatch Network).
Wyróżniony został także projekt budowy modelowych kompleksów agroenergetycznych w północnej Polsce, które opierają się na jednoczesnym rozproszonym wytwarzaniu energii elektrycznej i cieplnej (kogeneracji) w oparciu o odnawialne źródła energii. Dzięki nim na terenach wiejskich o rzadkiej zabudowie można wykorzystać lokalne źródła energii oraz utrzymać produkcję rolną i miejsca pracy. Więcej informacji na temat wybranych inwestycji można znaleźć w języku angielskim na stronie wellspent.eu. Szczególna wartość tych projektów polega na tym, że przynoszą wiele różnorodnych korzyści jednocześnie: są przyjazne dla środowiska, ale nie tylko – pozwalają także oszczędzać pieniądze wydawane na energię, tworzą nowe miejsca pracy, są innowacyjne. Obecni architekci Polityki Spójności na lata 2014-2020 powinni wziąć pod uwagę te pozytywne doświadczenia.
Włącz się!
Zgodnie z zasadą partnerstwa samorządy regionalne i lokalne, partnerzy społeczno-gospodarczy oraz organizacje pozarządowe muszą mieć możliwość aktywnego uczestnictwa w zarządzaniu funduszami europejskimi. Przygotowując programy, władze muszą wykazać, w jaki sposób zorganizowały proces partnerstwa i jak skorzystały ze zgłaszanych przez partnerów uwag i stanowisk, również w odniesieniu do określenia priorytetów programu i podziału środków (Założenia Umowy Partnerstwa, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego).
W nowym budżecie Unii większa rola przypadnie regionom – na poziom samorządów wojewódzkich trafi więcej środków na projekty „twarde” (Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego), ale przede wszystkim aż trzy czwarte całej puli środków na projekty „miękkie” (Europejski Fundusz Społeczny). Tym bardziej kluczowe jest zaangażowanie organizacji pozarządowych aktywnych regionalnie i lokalnie w programowanie tych środków – decyzje podejmowane w Urzędach Marszałkowskich będą miały znacznie większe niż dotychczas znaczenie dla sposobu wykorzystania środków europejskich.
Na poziomie regionalnym najważniejszym procesem będzie przygotowanie Regionalnych Programów Operacyjnych (RPO). Wstępne prace nad nimi trwają już od 2012 r., natomiast r. 2013 będzie najważniejszy, jeśli chodzi o możliwości wpływu na ostateczny ich kształt. Zatwierdzenie wstępnych wersji RPO powinno nastąpić już w połowie r. 2013 – można jednak spodziewać się opóźnień. Na koniec 2013 i początek 2014 r. przypadną formalne negocjacje programów pomiędzy władzami regionalnymi a Komisją Europejską.
Praktyczne zastosowanie zasady partnerstwa i rzeczywiste zaangażowanie partnerów w przygotowanie programów zależy od woli politycznej, otwartości, doświadczenia i mocy przerobowych polityków i urzędników, ale także od samych partnerów. W każdym regionie proces programowania przebiegał będzie nieco odmiennie i różne mogą być formy uczestnictwa partnerów społecznych. Warto sprawdzić, jakie są możliwości współpracy z administracją w trakcie programowania funduszy europejskich. Można wziąć udział w istniejących platformach współpracy tworzonych przez organizacje pozarządowe, takie jak Polska Zielona Sieć. Sieć realizuje obecnie projekt „Fundusze europejskie dla zrównoważonego rozwoju – partycypacja społeczna w programowaniu przyszłego okresu budżetowego po 2013 r.”, którego celem jest włączanie pozarządowych organizacji ekologicznych i obywateli w programowanie funduszy europejskich na szczeblu regionalnym. Więcej informacji, m.in. przewodnik na temat możliwości zaangażowania się, można znaleźć na stronie ekoprojekty.pl.
Powiązane artykuły
Jeśli nie zaznaczono inaczej, materiał nie może być powielany bez zgody redakcji.