Ekonomia cyrkularna – utopia czy konieczność?
Gospodarka oparta na wzroście dociera właśnie do swych granic. Ale czy istnieje dla niej alternatywa?
Coraz więcej uwagi poświęca się dziś nowym modelom gospodarczym. Mają one pozwolić wybrnąć nam z impasu, w jaki wpędziły nas lata szaleńczo rozwijającej się gospodarki, opierającej się na intensywnym zużyciu paliw kopalnych i innych nieodnawialnych zasobów. Przykładem alternatywy jest model gospodarki cyrkularnej, będący już nie tylko uniwersyteckim tworem, ale, jak we Francji, strategicznym celem politycznych działań.
Kryzys starego modelu wzrostu
Dwudziesty wiek pozwolił ludzkości rozwinąć model skutecznej pod względem wzrostu – acz nieefektywnej z punktu widzenia kosztów ekologicznych – gospodarki linearnej. Wydobywam w niej zasoby, w tym paliwa kopalne, produkuję energię, a z jej pomocą różne produkty, używam ich, po czym wyrzucam je na śmietnik albo spalam w spalarni, wydzielając groźne dla zdrowia substancje.
Ponieważ współczesny model gospodarczy opiera się na stałym wzroście, pod koniec XX w. zaczęto sobie zdawać sprawę, że nie może to trwać w nieskończoność. Coraz więcej osób zauważyło, że „biznes jak zwykle” doprowadzi nas do wyczerpania dostępnych po akceptowalnej cenie zasobów i zniszczy biologiczne podstawy życia w takim stopniu, że skażemy ludzkość na wojny o wodę pitną czy żywność, a także na nieobliczalne, gwałtowne zmiany klimatu.
Wiele społeczności, przedsiębiorstw i samorządów zaczęło podejmować działania, mające na celu ograniczenie groźnych dla zdrowia i życia na Ziemi skutków takiego modelu.
Nadszedł czas poszukiwania takich produktów i usług, w których już w momencie projektowania przewiduje się jak najdłuższe użytkowanie, a także wielokrotną transformację i recykling surowców naturalnych, wykluczając materiały toksyczne i procesy technologiczne generujące szkodliwe emisje.
Pozytywny dla środowiska i człowieka efekt musi powstać przy każdej kolejnej jego transformacji – demontażu, recyklingu, naprawie czy modernizacji, przystosowujących produkt lub jego poszczególne elementy i surowce składowe do ponownego zastosowania w podobnym lub w całkiem innym celu.
Szukając nowych ścieżek
Gospodarka cyrkularna oznacza zatem dbałość o możliwie najmniejsze zużycie zasobów naturalnych, eksploatację zasobów odnawialnych w sposób gwarantujący ich regenerację, zakłada ekoprojektowanie i czystą produkcję, użycie energii ze źródeł odnawialnych, konsumpcję szanującą środowisko, używanie odpadów jako surowców i ich przerabianie bez negatywnych efektów zewnętrznych.
Idea gospodarki cyrkularnej (zapętlonej, okrężnej) wywodzi się z ekologii przemysłowej i z innych koncepcji rozwijających się od lat 70. XX w., w szczególności od wielkiego kryzysu energetycznego w 1973 r. Należały do nich koncepcje takie jak sformalizowana w 2002 r. przez Michaela Braungarta i Williama McDonougha teoria „cradle to cradle” (od kołyski do kołyski), projektowanie regeneracyjne Johna T. Lyle’a, biomimika Janine Benyus czy „błękitna gospodarka” zainicjowana przez belgijskiego biznesmena Guntera Pauli.
Źródłem większości z tych koncepcji jest obserwacja naturalnych ekosystemów, w których nie istnieją odpady, a wszystko, co produkuje przyroda, służy komuś lub czemuś do następnego cyklu życia. Naukę o gospodarce cyrkularnej nazwano ekonomią cyrkularną, o której pisali już w 1976 r. szwajcarski architekt Walter Stahel i szwajcarska ekonomistka Geneviève Reday-Mulvey w raporcie dla Komisji Europejskiej „The Potential for Substituting Manpower for Energy” (Możliwość zastąpienia energii siłą roboczą), opublikowanym w 1981 r. w postaci książki „Jobs for Tomorrow: The Potential for Substituting Manpower for Energy” (Praca przyszłości. Potencjał zastępowania energii pracą ludzką).
Prace nad konkretnym wprowadzaniem w życie jej zasad rozwinęły się w XXI w. Jej promocja stała się podstawą jedenastego pięcioletniego planu gospodarczego Chin z r. 2006. W 2010 r. powstała w Anglii Fundacja Ellen McArthur, stawiająca sobie za cel promocję i rozwój tej idei. McKinsey opracował dla fundacji raport „Towards the Circular Economy” (W kierunku gospodarki cyrkularnej) wykazujący potencjał wielomiliardowych oszczędności dla światowej gospodarki). W grudniu 2012 r. Komisja Europejska wydała dokument zatytułowany „Manifesto for a Resource Efficient Europe” (Manifest dla Europy efektywnie zużywającej zasoby) w który stwierdza, że „w świecie rosnącej presji na zasoby i środowisko, UE nie ma innego wyboru jak dążenie do transformacji w kierunku wydajnie wykorzystującej zasoby i ostatecznie regeneracyjnej gospodarki cyrkularnej”.
Ekonomia cyrkularna we Francji
We Francji pierwsza publikacja z zakresu ekonomii cyrkularnej autorstwa Jean-Claude’a Lévy, pojawiła się w r. 2009 pod tytułem „Gospodarka cyrkularna: pilna konieczność ekologiczna?”. Prezentowała ona doświadczenia Chin i wywołała niemałą debatę w mediach. Idea ta była też jednym z tematów prac tzw. Grenelle Środowiska w 2007 r., debaty obejmującej przedstawicieli pięciu podmiotów: państwa, samorządów, organizacji pozarządowych, pracodawców i pracowników.
W lutym 2013 r. powstał Instytut Ekonomii Cyrkularnej, będący czymś pomiędzy think tankiem a grupą lobbyingową, zrzeszający przedsiębiorstwa, uczelnie, ośrodki badawcze, organizacje społeczne, instytucje publiczne, samorządy i ekspertów, w szczególności zaś podmioty związane z sektorem zarządzania odpadami.
Gospodarka cyrkularna staje się powoli przedmiotem polityki rządu Francji, czego wyrazem było poświęcenie jej jednej z pięciu grup tematycznych na Konferencji Środowiskowej we wrześniu 2013 roku, będącej corocznym spotkaniem koordynacyjno-politycznym w zakresie środowiska i zrównoważonego rozwoju.
Koncepcje gospodarki cyrkularnej
- Ekologia przemysłowa
„Ekologia przemysłowa to nauka o przepływach materiałów i energii w systemach przemysłowych”. Skupiając się na powiązaniach między operatorami w ramach „ekosystemu przemysłowego”, takie podejście ma na celu stworzenie zamkniętej pętli procesu, w którym odpady jednych służą jako surowce dla innych, eliminując tym samym niepożądane produkty uboczne. Ekologia przemysłowa przyjmuje podejście systemowe, projektując procesy produkcyjne zgodnie z lokalnymi ograniczeniami ekologicznymi, uwzględniając od samego początku ich globalny wpływ, oraz próbując kształtować je tak, aby zbliżały się na tyle na ile to możliwe do systemów żywych. Zasady te, określane czasem jako „nauka o trwałości” (sustainability) z uwagi na ich interdyscyplinarny charakter, mogą też być stosowane w sektorze usług.
- Cradle to Cradle („od kołyski po kołyskę”)
Cradle to Cradle (C2C) to koncept i protokół certyfikacji opracowane przez niemieckiego chemika i wizjonera Michaela Braungarta i amerykańskiego architekta Williama McDonougha. To filozofia projektowania postrzegająca wszystkie materiały stosowane w procesach przemysłowych i handlowych jako surowce, dzielące się na dwie główne kategorie: techniczne i biologiczne. Zasady Cradle to Cradle koncentrują się na projektowaniu produktów o pozytywnym wpływie na środowisko i na zmniejszeniu negatywnego wpływu handlu poprzez wzrost efektywności. Cradle to Cradle eliminuje pojęcie odpadów, wykorzystuje energię odnawialną, zarządza wykorzystaniem wody, promuje zdrowe ekosystemy i dba o oddziaływanie biznesu na okolicę, promuje także społeczną odpowiedzialność.
- Projektowanie regeneracyjne
Amerykański wykładowca architektury krajobrazu John T. Lyle zaczął rozwijać w latach 70. XX w. ideę „regenerative design”, która mogłaby być stosowana do wszystkich systemów (poza rolnictwem, dla którego koncepcja regeneracji była już sformułowana wcześniej). Prawdopodobnie to on położył podwaliny pod zasady ekonomii cyrkularnej, które rozwinęły się i zyskały rozgłos dzięki pracom McDonougha, Braungarta i Stahela. Centrum Studiów Regeneracyjnych Lyle’a kształci w dziedzinie projektowania regeneracyjnego.
- Biomimika
Janine Benyus, autorka książki „Biomimika: innowacja inspirowana przyrodą”, określa to podejście jako „nową dyscyplinę, która bada najlepsze pomysły świata żywego, a następnie naśladuje jego formy i procesy dla rozwiązywania ludzkich problemów”. Studiowanie liści aby wymyślić lepsze ogniwa słoneczne jest dobrym przykładem takiego podejścia. Uczona uważa je za „innowację inspirowaną przyrodą”. Biomimika opiera się na trzech podstawowych zasadach: przyroda jest modelem do naśladowania, przyroda wyznacza standardy „trwałego rozwoju” (sustainability) oraz przyroda ma dla człowieka wartość nie jako coś, co można wykorzystać, ale jako nasze źródło wiedzy.
- Błękitna gospodarka (blue economy)
Zainicjowana przez belgijskiego biznesmena Guntera Pauli jest otwartym ruchem (open source) opierającym się na konkretnych studiach przypadków, skompilowanych w raporcie o takim samym tytule, przekazanym do Klubu Rzymskiego. Według oficjalnego manifestu „przy wykorzystaniu dostępnych zasobów w systemach kaskadowych, (…) odpad z jednego produktu staje się surowcem dla nowego przepływu środków pieniężnych”. Według 21 zasad podstawowych podkreśla on, że rozwiązania są zdeterminowane przez lokalne środowisko i warunki fizyczne/ekologiczne, kładąc nacisk na kwestię źródła energii pierwotnej. Raport, który stał się manifestem tego ruchu, opisuje ‚100 innowacji, które mogą stworzyć 100 mln miejsc pracy w ciągu najbliższych 10 lat”, dostarczając m.in. wielu przykładów udanych projektów opartych na współpracy w obrębie Globalnego Południa.
Wykorzystano: The circular model – brief history and schools of thought.
Jeśli podoba Ci się to, co robimy, prosimy rozważ możliwość wsparcia Zielonych Wiadomości. Tylko dzięki Twojej pomocy będziemy w stanie nadal prowadzić stronę i wydawać papierową wersję naszego pisma.
Jeżeli /chciałabyś/chciałbyś nam pomóc, kliknij tutaj: Chcę wesprzeć Zielone Wiadomości.
Powiązane artykuły
Jeśli nie zaznaczono inaczej, materiał nie może być powielany bez zgody redakcji.