Co proponuje nam strategia “Od pola do stołu”?
Nasilający się kryzys klimatyczny, w tym susza w Europie oraz wybuch pandemii COVID-19, boleśnie obnażają słabość unijnego systemu rolno-żywnościowego i grożą utratą bezpieczeństwa żywnościowego, a także źródeł utrzymania znacznej części ludności w Europie.
Poprzednia propozycja reformy WPR na lata 2021-2027 uznana została za zbyt zachowawczą. Jednak zrozumienie i polityczna akceptacja faktów, że rolnictwo nie może istnieć bez czystego środowiska i przewidywalnego klimatu, a produkcja rolna w Europie nie może być tak głęboko uzależniona od importu środków produkcji (zwłaszcza pasz), pozwoliły na przyjęcie trzech głównych dokumentów: Europejskiego Zielonego Ładu, Strategii na rzecz różnorodności biologicznej oraz Strategii „Od pola do stołu”. Postanowienia zawarte w tych dokumentach – a zwłaszcza w Strategii „Od pola do stołu” – muszą znaleźć się w WPR 2021-2027. Oznacza to również, że będą one musiały znaleźć się w Krajowych Planach Strategicznych WPR, za których przygotowanie są odpowiedzialne władze krajowe państw członkowskich.
Strategia „Od pola do stołu” zakłada, że wszyscy uczestnicy łańcucha żywnościowego, tzn. od producenta surowców do konsumenta końcowego muszą odegrać rolę w tworzeniu i funkcjonowaniu zrównoważonego systemu żywnościowego. Pieniądze będą płynąć zwłaszcza do tych producentów, którzy przyczyniają się do zmniejszenia zawartości gazów cieplarnianych w atmosferze, głównie dwutlenku węgla. Strategia zakłada wykluczenie płatności dla podmiotów, które jedynie posiadają grunty rolne.
Tzw. ekoschematy mają zapewnić znaczące finansowanie dla zrównoważonych praktyk rolniczych, takich jak agroekologia i rolnictwo ekologiczne, rolnictwo precyzyjne, rolnictwo węglowe (przyczyniające się do zmniejszenia emisji CO2) oraz agroleśnictwo, a także praktyk zwiększających dobrostan zwierząt. Na te działania mają być zagwarantowane środki w Krajowych Planach Strategicznych WPR i wydzielony budżet dla ekoschematów.
Gospodarka o obiegu zamkniętym
Pozostałości z produkcji rolnej, przemysłu spożywczego czy odpadów komunalnych powinny zostać zużyte w biorafineriach produkujących bionawozy, paszę białkową, bioenergię (biogaz) oraz biochemikalia. Pozwoli to na stworzenie nowych miejsc pracy oraz zróżnicowanie dochodów zarówno rolników indywidualnych, jak i ich spółdzielni. Celem jest też, by te inwestycje były realizowane w sposób zrównoważony, bez uszczerbku dla bezpieczeństwa żywnościowego oraz różnorodności biologicznej.
Zmniejszenie zużycia pestycydów i nawozów
Strategia „Od pola do stołu” zakłada zmniejszenie stosowania pestycydów chemicznych o 50% do 2030 roku. Może się wydawać, że to bardzo radykalny i ambitny plan. Jednak biorąc pod uwagę, w jaki sposób pestycydy przyczyniają się do zanieczyszczenia gleby, wody i powietrza oraz utraty różnorodności biologicznej (zwłaszcza wymierania owadów zapylających) należy to postrzegać jako szansę dla rolnictwa – ochrona zasobów naturalnych gwarantuje jego trwałość i wydajność.
Stopniowo będzie również zmniejszane użycie nawozów – o 20% do 2030 roku. Podjęte zostaną działania by ograniczyć straty składników pokarmowych w glebie o co najmniej 50% przy jednoczesnym zapewnieniu, że nie nastąpi utrata jej żyzności.
Jednocześnie, w uwagi na to, że zmiana klimatu może oznaczać pojawienie się nowych zagrożeń dla zdrowia roślin, wzmocniona zostanie kontrola ich importu na terytorium UE. Wspierane będzie stosowanie odmian odpornych na zmianę klimatu oraz ułatwiona rejestracja odmian (zwłaszcza w rolnictwie ekologicznym) tradycyjnych i dostosowanych do warunków lokalnych.
Zrównoważona produkcja zwierzęca
Dziś wiemy, że rolnictwo odpowiada za 10,3% emisji gazów cieplarnianych w UE, a prawie 70% z nich – metan i podtlenek azotu – pochodzi z sektora zwierzęcego. Ponadto 68% całkowitej powierzchni gruntów rolnych w UE jest wykorzystywane do produkcji zwierzęcej zamiast do produkcji żywności do bezpośredniego spożycia przez ludzi. Należy zmniejszyć zależność od pasz na bazie genetycznie modyfikowanej soi importowanej do UE. Priorytet należy nadać zrównoważonym i niskoemisyjnym metodom produkcji zwierzęcej. Krajowe Plany Strategiczne WPR, które przedstawią państwa członkowskie, będą skrupulatnie oceniane pod kątem powiązania promocji produkcji zwierzęcej z potrzebą trwałości systemu rolno-żywnościowego.
Zrównoważenie produkcji zwierzęcej w UE ma również polegać na ograniczaniu i lepszej kontroli podawania zwierzętom leków i antybiotyków, które wywołują problem antybiotykoodporności i zagrażają środowisku i zdrowiu ludzi. Ogólna sprzedaż środków przeciwdrobnoustrojowych w UE podawanych zwierzętom hodowlanym i w akwakulturze ma zostać zmniejszona o 50% do 2030 roku.
Dobrostan zwierząt
Ograniczenie prewencyjnego stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych w produkcji zwierzęcej UE wymagać będzie podniesienia dobrostanu zwierząt hodowlanych. Osiągnięcie jak najwyższych standardów dobrostanu zwierząt hodowlanych jest sprawą priorytetową dla obywateli Unii Europejskiej z uwagi zarówno na sposób traktowania zwierząt, jak i na jakość produktów pochodzących od nich. Komisja Europejska analizować będzie kwestie związane z transportem żywych zwierząt oraz ich ubojem, tak by został zapewniony wysoki dobrostan zwierząt. Być może doczekamy się prawa unijnego, które stopniowo wprowadzać będzie ograniczenia dotyczące liczby transportowanych zwierząt, aż do całkowitego zakazu ich transportu na długie odległości z uwagi na ślad węglowy, okrucieństwo wobec zwierząt i niską jakość produktów mogącą negatywnie rzutować na zdrowie ludzi. Jednym z przyjętych rozwiązań powinno być wprowadzenie etykiet informujących, że produkt pochodzi od zwierząt utrzymywanych, transportowanych i ubijanych w warunkach wysokiego dobrostanu.
Rozwój rolnictwa ekologicznego i agroekologii
Strategia „Od pola do stołu” stawia na rozwój i promocję rolnictwa ekologicznego oraz agroekologii, które wpływają pozytywnie na tworzenie miejsc pracy w rolnictwie, chronią różnorodność biologiczną, a także przyciągają do rolnictwa młodych ludzi. Zakładany jest dalszy rozwój rynku żywności ekologicznej, gdyż jest to zgodne z oczekiwaniami konsumentów w całej UE. Ponadto Komisja Europejska przedstawi plan działania na rzecz rolnictwa ekologicznego, zgodny z wyznaczonym celem, aby do 2030 roku co najmniej 25% gruntów rolnych UE było uprawianych według zasad rolnictwa ekologicznego.
Zrównoważone rybołówstwo i akwakultura
Aby zapewnić bezpieczeństwo żywnościowe konieczne będzie ograniczenie strat związanych z przyłowami (w związku z nieselektywnymi metodami łowienia) oraz lepsze identyfikowanie połowów (by zwalczać te nielegalne) za pomocą zdigitalizowanych certyfikatów połowowych. Ponadto hodowla ryb i owoców morza generuje mniejszy ślad węglowy niż produkcja zwierzęca na lądzie.
Krótkie łańcuchy dostaw, tradycja regionów oraz współpraca
W celu zapewnienia jak największego bezpieczeństwa żywnościowego Strategia „Od pola do stołu” przewiduje skracanie łańcuchów dostaw. Doświadczenia czasu pandemii wyraźnie wskazują, że jest to najlepszy sposób na zagwarantowanie dostępu do żywności. Chodzi też o to, by zmniejszyć oddziaływanie długodystansowego transportu na środowisko i klimat. Pozycja rolników w łańcuchu dostaw ma być także wzmocniona dzięki wsparciu producentów regionalnych (z oznaczeniami geograficznymi) oraz dzięki zachęcaniu rolników do rozwijania spółdzielczości.
Wiedza i doradztwo
Komisja Europejska kładzie nacisk na zindywidualizowane usługi doradcze wspierające przechodzenie na zrównoważone formy produkcji żywności, przetwórstwa i handlu. Najważniejsza zmiana będzie polegać na przekształceniu Sieci danych rachunkowych gospodarstw rolnych (FADN) w Sieć danych dotyczących zrównoważenia gospodarstw rolnych, ułatwiającą gromadzenie danych i sprawdzenie czy producenci oraz przedsiębiorcy osiągają wskaźniki dotyczące realizacji wyznaczonych w Strategii „Od pola do stołu” celów.
Nie liczy się tylko wsparcie finansowe, ale przede wszystkim opieka merytoryczna i doradcza dla rolników, hodowców i rybaków, którzy są zobowiązani wdrażać zmiany zapewniające bezpieczeństwo i trwałość systemu rolno-żywnościowego.
Strategia „Od pola do stołu” jest całościowa: obejmuje zagadnienia dotyczące przemysłu spożywczego, przemysłu opakowań do żywności, branży sprzedaży hurtowej i detalicznej oraz gastronomii i hotelarstwa. Tutaj również powinny zostać wprowadzone zmiany nakierowane na powtórne wykorzystanie materiałów oraz zapobieganie marnotrawstwu żywności.
Konsumenci – poprzez oczekiwanie żywności wysokiej jakości, dostępnej ekonomicznie i wyprodukowanej bez szkody dla środowiska – przyczynili się do wsparcia kierunku zmian WPR. Jednak wybory indywidualne muszą być wspierane przez zmiany systemowe, polityki publiczne i promowanie zmiany nawyków żywnościowych przez państwa członkowskie.
Polskie tłumaczenie pełnego tekstu strategii znajduje się tutaj
Projekt sfinansowano przy wsparciu Komisji Europejskiej. Niniejsza publikacja odzwierciedla wyłącznie poglądy autora, a Komisja nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek wykorzystanie informacji zawartych w tym tekście.
Powiązane artykuły
Jeśli nie zaznaczono inaczej, materiał nie może być powielany bez zgody redakcji.