Ani czysta ani tania: 10 argumentów przeciwko energii atomowej
Inwestycje w efektywność energetyczną i w rozwój alternatywnych źródeł energii (energia solarna, biomasa, wiatr), a na okres przejściowy – nowych technologii przetwarzania węgla, stwarzają realne, trwałe, tańsze i bezpieczne możliwości zaspokojenia potrzeb energetycznych gospodarstw domowych, rolników i przedsiębiorstw.
1. Bezpieczeństwo
Historia energetyki atomowej jest historią wypadków, katastrof i ludzkiej niefrasobliwości. Do katastrofy w Czarnobylu doszło wskutek niebezpiecznych eksperymentów technicznych, których skutki można było łatwo przewidzieć. W Japonii też można było przewidzieć wystąpienie tsunami, a jednak nie wybrano innej lokalizacji, ani nie zbudowano odpowiednich zabezpieczeń. Wśród przyczyn awarii i wypadków są również błędy projektowe, nieprzestrzeganie procedur bezpieczeństwa. Presja na zmniejszanie kosztów skutkuje obniżeniem jakości procedur bezpieczeństwa a nawet rezygnacją z nich. Zwolennicy atomu mówią wiele o zabezpieczeniach reaktorów, ale Fukushima pokazała, że maksymalna awaria (7 st. INES) może zajść także poza reaktorem.
Podział na pokojowe i militarne wykorzystanie technologii jądrowej jest fikcją. Odpady z elektrowni atomowej wykorzystywane są do produkcji broni jądrowej (pluton, uran) i konwencjonalnej (wzbogacony uran). Nie tylko zawodność „czynnika ludzkiego”, ale także atomowy terroryzm, zwiększają dziś ryzyko funkcjonowania elektrowni atomowych.
2. Zdrowie
Wydobycie i przetwórstwo rud uranu, produkcja energii jądrowej i związane z nią katastrofy i awarie prowadzą do utraty ludzkiego życia i zdrowia, a także zagrażają zdrowiu kolejnych pokoleń. Negatywne skutki zdrowotne wiążą się nie tylko z ekspozycją na promieniowanie, ale także z wchłanianiem radionuklidów drogą oddechową lub przez skażenie łańcucha pokarmowego. Lobby atomowe twierdzi, iż po katastrofie w Czarnobylu było „tylko” 9 tys. ofiar śmiertelnych i 200 tys. chorych do 2005 r. Ale metodologia tych wyliczeń jest nierzetelna i została gruntownie skrytykowana przez niezależne gremia naukowe. Badania empiryczne i lokalne przeprowadzone po czarnobylskiej katastrofie przez niezależnych lokalnych naukowców wskazują na 985 tys. ofiar śmiertelnych katastrofy na świecie, w tym 125 tys. zmarłych spośród 830 tys. likwidatorów katastrofy. Z powodu różnic geologicznych i pogodowych opad radionuklidów nie jest równomierny, ale koncentruje się w niektórych miejscach. I tak badania martwych urodzin w Europie po Czarnobylu pokazały, że w latach 1986-1989 nastąpił nieznaczny wzrost i zatrzymanie tendencji spadkowej martwych narodzin, podczas gdy badania lokalne z dwóch miast w Bawarii, gdzie miała miejsce skoncentrowana depozycja radionuklidów, pokazały ich znaczny wzrost. Polscy naukowcy stawiają tezę, iż po Czarnobylu nie było w naszym kraju wzrostu martwych urodzin. Patrzą jednak na ogólnopolską statystyczną średnią i nie prowadzą badań w Polsce południowej, gdzie były największe depozycje radionuklidów.
3. Koszty ekologiczne
Koszty środowiskowe towarzyszą energii atomowej na wszystkich etapach: od wydobycia surowców, przez transport paliwa, produkcję prądu, zamykanie obiektów i przechowywanie odpadów. Decyzje o budowie elektrowni atomowych nie biorą pod uwagę jej wszystkich kosztów „od kołyski do grobu”, takich jak emisja CO2 przy przerobie rudy na paliwo (na poziomie 1/3 ilości wytwarzanej przez elektrownię węglową tej samej mocy) oraz emisja kryptonu-85 do atmosfery, promieniotwórcze odpady eksploatacyjne oraz odpady rozbiórkowe o średniej i niskiej radioaktywności. Do tej pory nigdzie na świecie nie zbudowano bezpiecznych magazynów na tysiącletnie przechowywanie odpadów nuklearnych. Z przyczyn finansowych rząd USA zrezygnował z budowy takiego składowiska w wulkanicznej Yucca Mountain. W polskim rządowym programie rozwoju energetyki atomowej brak analizy wpływu na środowisko wysoko aktywnych odpadów i wypalonego paliwa.
4. Prawa człowieka w krajach surowcowych
Jak pokazują doświadczenia krajów tak różnych jak Niger czy USA, kopalnictwo uranu wiąże się z łamaniem praw człowieka i odbieraniem lokalnym społecznościom podstaw do życia. W indiańskich rezerwatach w USA, gdzie znajdują się złoża uranu, Indian bezprawnie pozbawiano możliwości dysponowania ziemią i zatrudniano ich jako nisko płatną, tymczasową siłę roboczą. Sąsiedztwo kopalni miało negatywny wpływ na zdrowie i warunki życia społeczności. W wypadku niektórych plemion kopalnictwo rozwijało się na tych samych terenach, gdzie wcześniej dokonywano prób z bronią atomową. Analogiczne krzywdy społeczne wobec rdzennych społeczności mają miejsce w Australii. W Kazachstanie rząd nie roztacza opieki nad ofiarami największego sowieckiego poligonu nuklearnego, gdzie dokonywano prób z bronią jądrową, planuje za to eksploatację znajdujących się tam rud uranu i innych minerałów.
5. Nieefektywność ekonomiczna
W porównaniu z energią ze spalania kopalnych paliw węglowodorowych i z energią ze źródeł odnawialnych (OZE), przy braniu pod uwagę wszystkich kosztów „od kołyski do grobu” (tj. finansowania budowy i eksploatacji, kosztu paliwa i składowania odpadów, kosztu rozbiórki), okazuje się, że energetyka atomowa jest droższa od innych źródeł energii. Polski rząd nie bierze pod uwagę alternatywnych scenariuszy pokrycia zabezpieczenia potrzeb energetycznych, w tym scenariusza, który zakłada wzrost energii ze źródeł odnawialnych w oparciu o biogazownie, wymaga podobnych nakładów inwestycyjnych przy większych korzyściach społecznych i gospodarczych z racji lepszego dostosowania do zmiennego zapotrzebowania na moc. Nie bierze pod uwagę potencjału oszczędności, który w Polsce szacowany jest (bardzo ostrożnie) na 30%.
6. Niewiarygodne założenia prognoz popytu na energię
Program rozwoju energetyki atomowej w Polsce opiera się na założeniu stałego wzrostu zapotrzebowania na energię, podczas gdy w skali 30-lecia zapotrzebowanie wzrosło o 8,2%, a od 2006 spada w tempie 3% rocznie. Potencjał „zasobu oszczędności” wynosi dla Polski co najmniej 30%. Prognoza ignoruje postęp technologiczny skutkujący mniejszą energochłonnością odbiorników energii (np. oświetlenie diodowe), a także nie bierze w ogóle pod uwagę możliwości zmiany stylu życia następnego pokolenia na dużo bardziej energo- i zasobooszczędny.
7. Koszty finansowe
Energetyka atomowa to najbardziej kapitałochłonna inwestycja. Problem w tym, jak te koszty się liczy, a co się pomija. Dotychczas Polski rząd nie przeprowadził pełnej analizy finansowej kosztów programu rozwoju energetyki atomowej, podczas gdy znacząca część kosztów będzie ponoszona ze środków publicznych. Już teraz wydawane są pieniądze na realizację programu do 2020 r., a planowana kwota to 790 377 mln zł. Koszty te dotyczą administracji, badań naukowych i działalności promocyjnej oraz budowy składowisk średnio i nisko aktywnych odpadów. Państwo będzie finansować sprzątanie odpadów i wybuduje kosztowny „śmietnik” dla elektrowni za publiczne pieniądze. Jeśli chodzi o koszt budowy, to rząd posługuje się mocno zaniżoną kwotą 28 mld zł.
Rządowa kalkulacja nie bierze pod uwagę kosztów finansowania (gwarancje, ubezpieczenia kredytu, odsetki) oraz koszów włączania do sieci i jej rozbudowy oraz likwidacji elektrowni atomowej. Rzeczywiste koszty będą wielokrotnie wyższe, a część z nich będzie finansowana z budżetu państwa. Po katastrofie w Fukushimie koszty pozyskania kapitału na budowę i koszty projektowe i inżynieryjne znacznie wzrosły. Przełoży się to na jeszcze droższy prąd dla odbiorów i większy nacisk na finansowanie publiczne. Energia atomowa po prostu się nie opłaca.
8. Koszty społeczne w Polsce
Odnawialne źródła energii (OZE) generują więcej trwałych miejsc pracy w społecznościach lokalnych niż energetyka atomowa. Do 2020 r. 15% energii elektrycznej będziemy w Polsce produkować ze źródeł odnawialnych. Dzięki temu będzie mogło powstać 350 tys. nowych miejsc pracy. Potencjał tworzenia miejsc pracy przez energetykę jądrową jest 8-11 razy mniejszy. Społeczności lokalne i gminy nie będą mieć korzyści w postaci trwałych miejsc pracy i utracą potencjalne dochody z turystyki. W przypadku budowy EJ w Pomorskiej Specjalnej Strefie Ekonomicznej przywileje dla inwestorów (ubezpieczenie, rękojmia i koszt obsługi kredytu, bezpośrednie dotacje dla inwestorów zagranicznych) oznaczają utratę dochodów podatkowych gmin i państwa, co podważa możliwość finansowania ochrony zdrowia, edukacji, opieki i pomocy społecznej.
9. Skutki dla kobiet
Państwo angażuje środki publiczne w rozwój energetyki jądrowej, a zarazem rezygnuje z dochodów. Skutkować to będzie dalszym zmniejszeniem wydatków na sferę społeczną, w tym ochronę zdrowia, edukację i przedszkola, pomoc społeczną i wdrażanie socjalnych praw człowieka, które gwarantują pakty międzynarodowe oraz Konstytucja z 1997 r. Praca opiekuńcza jest niezbędna, aby podtrzymać ludzkie życie. Kiedy państwo wycofuje się z odpowiedzialności za opiekę, odpowiedzialność ta przesuwa się do gospodarstw domowych i spada na barki kobiet, szczególnie ze średnio i niskodochodowych gospodarstw domowych. Dofinansowanie energetyki jądrowej idzie w parze z niedofinansowaniem ludzi.
10. Koszty polityczne: zagrożenie demokracji i erozja praw człowieka
W 2007 r. program budowy energetyki jądrowej ogłosił premier Jarosław Kaczyński, a następnie potwierdził premier Donald Tusk. Prof. Michał Waligórski, fizyk jądrowy o niekwestionowanym autorytecie naukowym, został w ciągu kilku dni odwołany ze stanowiska prezesa Państwowej Agencji Atomistyki po tym, jak ośmielił się zadać pytanie o niezgodność polskiego programu jądrowego z zaleceniami bezpieczeństwa Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej (MAEA).
W Społecznym Zespole Doradców przy Pełnomocniku Rządu ds. Energetyki Atomowej są naukowcy, dwóch byłych pracowników MAEA, przedstawiciel pracodawców. Ale nie ma w tym gronie żadnej reprezentacji organizacji obywatelskich. Mamy więc do czynienia z podobnym gronem biznesowo-rządowo-naukowym jak w Japonii, gdzie – jak potwierdza MAEA – doprowadziło to do ukrywania awarii w elektrowniach atomowych.
10 argumentów na rzecz alternatywnych rozwiązań
Inwestycje w efektywność energetyczną i w rozwój alternatywnych źródeł energii (energia solarna, biomasa, wiatr), a na okres przejściowy – nowych technologii przetwarzania węgla, stwarzają realne, trwałe, tańsze i bezpieczne możliwości zabezpieczenia potrzeb energetycznych gospodarstw domowych, rolników i przedsiębiorstw.
1. Bezpieczeństwo ekologiczne: obecne i przyszłe pokolenia, zasada przezorności.
2. Efektywność energetyczna: inwestycje w nowe technologie, innowacje organizacyjne, dystrybucję (sieci przesyłowe).
3. Sprawiedliwość klimatyczna i efektywność społeczna: ochrona podstaw do życia w krajach surowcowych, więcej miejsc pracy w krajach producenckich, niższy koszt energii dla gospodarstw domowych
4. Zasoby energetyczne są dobrem publicznym. Tylko własność publiczna i własność rozproszona może zapewnić bezpieczeństwo energetyczne dla wszystkich.
5. Polityka klimatyczna musi być oparta na realnych celach zmniejszania emisji, energochłonności i materiałochłonności produkcji, konsumpcji i dystrybucji. Polityka ekologiczna powinna być powiązana z prawami człowieka, w tym prawa do czystego środowiska, praw socjalnych, politycznych i ekonomicznych.
6. Demokracja energetyczna: rozproszone źródła energii wzmacniają podstawy i trwałość lokalnych rynków poprzez rozproszenie własności i wzmocnienie lokalnego obiegu pieniądza.
7. Zmiany wzorów produkcji, dystrybucji i konsumpcji, podstawowych potrzeb wszystkich grup społecznych, przy zmniejszeniu zapotrzebowania na surowce, w tym na energię, zapewnią zrównoważony rozwój Polski i są alternatywą wobec „brudnego” rozwoju gospodarczego opartego na inwestycjach w energetykę jądrową.
8. Demokracja ekonomiczna i autentyczna decentralizacja zarówno odpowiedzialności, jak i środków na realizację zadań wymaga przeprojektowania rynków, państwa i globalnych instytucji pod kątem wdrażania wszystkich praw człowieka.
9. Polityka energetyczna powinna być zgodna z konstytucyjną zasadą zrównoważonego rozwoju.
10. Edukacja i demokracja. Obecnie środki publiczne są przeznaczane wyłącznie na popieranie energetyki jądrowej. Domagamy się równości w dostępie do środków publicznych dla edukacji z zakresu ekologii i praw człowieka.
Powiązane artykuły
Jeśli nie zaznaczono inaczej, materiał nie może być powielany bez zgody redakcji.