Trybunał Sprawiedliwości UE broni żółwi morskich w Grecji

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w dniu 10 listopada 2016 r. wydał wyrok w sprawie C-504/14, w której Komisja Europejska zarzucała Grecji niewystarczającą ochronę żółwi morskich Caretta caretta na plażach w rejonie miejscowości Kyparissia. Plaże zatoki Kyparissia na zachodnim wybrzeżu Peloponezu w ostatnich latach stały się najważniejszym w Unii miejscem lęgowym żółwia morskiego Caretta caretta ze stale rosnącą liczbą gniazd. Ten trend przyczynił się przypuszczalnie również do tego, że Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) oceniła populację żółwia w obszarze morza śródziemnego w 2015 roku jako „least concern”, tzn. przyjęła najniższy z możliwych w jej systemie ocen stopień zagrożenia. Mimo to, ochrona żółwi zdaniem organizacji pozarządowych, podzielonym następnie przez Komisję Europejską, nie jest tam wciąż satysfakcjonująca. Głównym problemem jest żywiołowo rozwijająca się turystyka ze wszystkimi jej przejawami: legalną i dziką urbanizacją, ułatwianiem dojazdu do plaż, ekspansją drobnej infrastruktury rekreacyjnej i samą presją rekreacji, w tym powtarzającymi się przypadkami nieprzestrzegania wprowadzonych przez Grecję przepisów ochrony żółwi. Obserwowany dziś wzrost populacji – liczne składanie jaj – odzwierciedla sukces rozrodczy sprzed mniej więcej 20 lat i wynika z podejmowanych wtedy działań ochronnych.

Mimo pozytywnego obrazu całościowego stanu populacji żółwia w zatoce Kyparissia, zarzuty Komisji zostały w znacznej części uznane. Trybunał orzekł, że:

Grecja uchybiła wymogom art. 6.2 dyrektywy siedliskowej (wymóg zapobieżenia pogarszaniu stanu przedmiotów ochrony), m. in. poprzez

• Dopuszczenie do urbanizacji obszaru Natura 2000 (co generuje oddziaływania zanieczyszczenia, wibracje, zwiększenie obecności ludzkiej, jak również uciążliwości dźwiękowe i świetlne dla żółwi rozmnażających się na plaży) poprzez udzielanie zezwoleń na budowę domów i rezydencji, a także poprzez brak skutecznego systemu zapobiegania mającym miejsce, licznym samowolom budowlanym;
• Ułatwienie dostępu pojazdów mechanicznych i ludzi do plaż, przez dopuszczenie do nielegalnego ulepszenia i wyasfaltowania dróg dojazdowych do plaży (sąd uznał tu m. in. że utwardzenie dróg piaszczystych ułatwia ich użytkowanie, w szczególności przez pojazdy mechaniczne, co może oddziaływać w znaczący sposób na siedliska wydmowe i poważnie zwiększać niepokojenie żółwi morskich na plaży);
• Niezastosowanie środka tymczasowego w postaci  wstrzymania użytkowania w/w dróg, gdy przed sądami krajowymi toczy się postępowanie w sprawie nielegalnego ich ulepszenia;
• Nie podjęcie odpowiednich i skutecznych działań w celu zapewnienia przestrzegania zakazu dzikiego biwakowania w pobliżu plaż;
• Tolerowanie funkcjonowania na plażach hałaśliwych i oświetlonych nocą barów, a także organizacji imprez plenerowych;
• Tolerowanie sprzętu plażowego (parasole i leżaki) na plażach;
• udowa rampy dla inwalidów przy hotelu przy plaży, bez rozważenia mniej szkodliwych rozwiązań alternatywnych i zrównoważenia zaangażowanych interesów;
• Tolerowanie emisji światła w pobliżu plaż (dotyczy także oświetlenia publicznego powstałego przed uznaniem obszaru Natura 2000);
• Tolerowanie rybołówstwa w pobliżu plaż, co zagraża znaczącym przyłowem żółwi.

Trybunał przypomniał, że działalność (choćby kontynuowana sprzed powstania obszaru Natura 2000) jest zgodna z art. 6 ust. 2 dyrektywy siedliskowej tylko wtedy, gdy jest zagwarantowane, że nie powoduje ona zakłócenia mogącego w istotny sposób oddziaływać na cele tej dyrektywy, w szczególności na jej cele w zakresie ochrony. Do wykazania naruszenia nie trzeba udowodnić istnienia związku przyczynowego między realizacją przedsięwzięcia a poważnym niepokojeniem dotkniętych tym gatunków, a wystarczy wykazać prawdopodobieństwo lub ryzyko powodowania w wyniku tej realizacji poważnego niepokojenia tych gatunków.

Grecja uchybiła wymogom art. 6.3 dyrektywy siedliskowej (obowiązek właściwej oceny) poprzez brak właściwej oceny oddziaływania na obszar przed udzieleniem zezwolenia na budowę kilku domów i hotelowej rampy dla inwalidów (por. wyżej). Trybunał wskazał tu w szczególności, że działania nielegalne, podjęte bez uzyskania wymaganego zezwolenia i tym samym bez odpowiedniej oceny oddziaływania na obszar Natura 2000, nie stanowią naruszenia art. 6.3, ale sam fakt, że państwo takim działaniom skutecznie nie zapobiega, stanowi naruszenie art. 6.2 dyrektywy siedliskowej.

Grecja uchybiła wymogom art. 12 dyrektywy siedliskowej (ochrona gatunkowa gatunków z załącznika IV, w szczególności zakaz nawet nieumyślnego pogarszania stanu miejsc rozrodu gatunku) nie ustanawiając spójnego i skutecznego systemu ochrony miejsc rozmnażania się żółwi przed zaburzeniami. Nie zmienia tego fakt,  że działania zakłócające rozród żółwi są zakazane greckim prawem: naruszenie polega na tym, że do działań przeszkadzającym żółwiom dochodzi mimo zakazu (por. wyżej), czemu Grecja skutecznie nie zapobiega. Naruszeniu art. 12 nie zaprzecza podnoszony przez Grecję fakt, że mimo zaburzeń populacja żółwi jest stabilna i wykazuje pewien wzrost.

Wyrok C-504/14 w sprawie Kyparissia będzie ważnym elementem interpretacji przepisów dyrektyw siedliskowej, podobnie jak jest nim także wcześniejszy wyrok C-103/00 w sprawie żółwi morskich na Zakinthos.

Interesujące wątki pojawiły się także w poprzedzającej wyrok i zasadniczo podtrzymanej przez Trybunał opinii Rzecznika Generalnego. Wskazał on m. in., że

• aktywne działania dla ochrony gatunku stanowią tylko prowizoryczne rozwiązanie nie mogące usprawiedliwiać tolerowania antropogenicznych pogorszeń; wynikające z dyrektywy siedliskowej obowiązki w pierwszej kolejności mają jednak na względzie zapobieganie niepokojeniu chronionych gatunków, aby mogły się one bez pomocy człowieka rozmnażać w swym naturalnym otoczeniu;
• zakaz pogarszania stanu nie kończy się na zakazaniu nowych rodzajów szkodliwych działalności. Wymaga on także, by państwo członkowskie podjęło stosowne środki zapobiegające pogorszeniom, tj. skuteczne egzekwowanie zakazów;
• nawet ściganie i karanie wykroczeń przeciwko ochronie gatunkowej nie jest jeszcze wystarczające jako wykonanie obowiązków dyrektywy jeśli nie jest skuteczne, np. jeśli kary nie są odstraszające.
• Samo zwiększenie ryzyka negatywnego oddziaływania jest negatywnym oddziaływaniem (np. drogi asfaltowe do plaży zwiększają ryzyko nielegalnych wjazdów samochodami na plaże, co przez ubijanie piachu szkodzi żółwiom);

Ten i inne wyroki Trybunału są dostępne ( w większości także po polsku) na www.curia.eu

Źródło: Klub Przyrodników (www.kp.org.pl)

Powiązane artykuły

Trybunał Sprawiedliwości UE o dostępie organizacji ekologicznych do sądu Trybunał Sprawiedliwości UE zakazał wycinki w Puszczy Białowieskiej Decyzja Trybunału Sprawiedliwości UE ws. nowych GMO – historyczne zwycięstwo chłopów i obywateli Wyrok w sprawie Puszczy Białowieskiej Europejski Trybunał Praw Człowieka zajmie się inwigilacją w Polsce