Odra z osobowością prawną? Czy Polska jest gotowa na rewolucję?

Nowatorski projekt ustawy daje rzece prawa podmiotu. Jakie zmiany przyniesie dla środowiska i społeczeństwa?

Nowy rozdział: Od obywatelskiej inicjatywy do projektu poselskiego

Osobowość prawna Odry to temat, który w ostatnich miesiącach zdominował debatę ekologiczną w Polsce. Ponad 92 tysiące osób podpisało się pod obywatelskim projektem ustawy o nadaniu Odrze osobowości prawnej. Choć to ogromny społeczny wysiłek i wyraz troski o przyszłość rzeki, liczba ta okazała się niewystarczająca, by projekt mógł zostać formalnie wniesiony do Sejmu jako inicjatywa obywatelska – zabrakło nieco ponad 7 tysięcy podpisów. Jednak głos ludzi nie został zignorowany.

W odpowiedzi na masowe poruszenie społeczne i skalę zaangażowania, posłanki i posłowie z czterech klubów parlamentarnych – Koalicji Obywatelskiej, Lewicy, Polski 2050 oraz Razem – zdecydowali się przejąć inicjatywę. W maju 2025 roku, podczas wspólnej konferencji prasowej, ogłosili złożenie projektu ustawy w Sejmie jako projektu poselskiego. Dokument w niezmienionej formie trafił do prac parlamentarnych, a jego autorzy podkreślają, że to wyraz szacunku dla pracy tysięcy osób i wolontariuszy, którzy zaangażowali się w akcję.

„To nie jest koniec walki o Odrę, lecz początek nowego etapu. Dzięki presji społecznej i poparciu parlamentarzystów, ustawa ma szansę stać się rzeczywistością” – komentują inicjatorzy.

Rzeka jako podmiot prawa

Projekt ustawy, przygotowany przez Fundację Osoba Odra i wspierany przez szeroką koalicję polityczną, zakłada fundamentalną zmianę: Odra przestaje być jedynie „rzeczą” w rozumieniu prawa, a zyskuje status podmiotu – podobnie jak fundacje czy spółki. Oznacza to, że rzeka będzie miała prawo do istnienia, swobodnego przepływu, naturalnej ewolucji, zachowania różnorodności biologicznej, regeneracji swoich zasobów oraz bycia zasilaną przez dopływy i warstwy wodonośne.

Nie jest to wyłącznie symboliczny gest. Zgodnie z projektem, Odrę przed sądem i w relacjach z administracją państwową reprezentować będzie Komitet Reprezentantów – piętnastoosobowy organ złożony z przedstawicieli państwa, samorządów, organizacji społecznych oraz lokalnych użytkowników rzeki. Komitet będzie miał prawo opracowywać strategie ochrony, występować o odszkodowania za szkody wyrządzone przez zanieczyszczenia, a także zawierać porozumienia dotyczące korzystania z rzeki w celach gospodarczych czy rekreacyjnych.

Odpowiedź na katastrofę i wyzwania przyszłości

Punktem zwrotnym dla tej inicjatywy była katastrofa ekologiczna z 2022 roku, która na zawsze zmieniła postrzeganie Odry. Masowe śnięcie ryb, degradacja ekosystemu i bezradność instytucji pokazały, że dotychczasowe mechanizmy ochrony są niewystarczające. Nadanie osobowości prawnej Odrze ma uprościć system zarządzania rzeką, zwiększyć przejrzystość decyzji oraz umożliwić szybszą i skuteczniejszą reakcję na zagrożenia.

Projekt przewiduje, że rzeka będzie mogła nabywać mienie, a wszelkie darowizny czy spadki na jej rzecz będą zwolnione z opodatkowania. Odra nie będzie jednak prowadzić działalności gospodarczej. Wykorzystanie jej zasobów do celów komercyjnych – jak spływy kajakowe czy zawody sportowe – będzie wymagało porozumienia z Komitetem Reprezentantów, a warunki takich porozumień będą konsultowane z Komitetem Naukowym Odry.

Inspiracje, wyzwania i znaczenie społeczne

Podobne rozwiązania funkcjonują już w Nowej Zelandii, Kanadzie czy Hiszpanii. W Europie precedensem jest laguna Mar Menor, której przyznano osobowość prawną w 2022 roku. W Polsce Odra byłaby pierwszą rzeką z takim statusem.

Wprowadzenie ustawy wymaga szerokiej debaty publicznej i konsultacji – zarówno ze środowiskami naukowymi, jak i mieszkańcami regionów nadodrzańskich. Pojawiają się pytania o praktyczne aspekty: czy rzeka mogłaby być pozywana, kto ponosiłby odpowiedzialność w przypadku przegranej, jak pogodzić prawa rzeki z interesami gospodarki i rekreacji.

Kluczowe będzie również wdrożenie skutecznych mechanizmów egzekwowania nowych praw – od monitoringu jakości wód po realne sankcje finansowe za naruszenia. Eksperci podkreślają, że sama ustawa to początek – równie ważna będzie zmiana świadomości społecznej i politycznej.

Nowy paradygmat ochrony przyrody

Jeśli ustawa przejdzie przez parlament, Polska dołączy do grona pionierów w dziedzinie prawnej ochrony przyrody. Odra zyska nie tylko głos w debacie publicznej, ale i realne narzędzia do obrony . To nie tylko szansa, ale i precedens: wprowadzenie do polskiego prawa koncepcji praw natury może wyznaczyć nowy kierunek i stać się wzorem dla ochrony innych rzek i ekosystemów.

Czy jesteśmy gotowi na taką zmianę? Odpowiedź zależy już nie tylko od polityków, ale i od nas wszystkich – obywateli, którzy mogą wziąć udział w konsultacjach społecznych i poprzeć tę wyjątkową inicjatywę.

Osobowość prawna Odry – przełom czy wyzwanie? Debata trwa, a stawka jest wysoka: przyszłość jednej z najważniejszych polskich rzek

 

Jak wziąć udział w konsultacjach społecznych?
Wejdź na stronę www.sejm.gov.pl (jeśli pojawią się trudności, wpisz adres ręcznie lub skorzystaj z wyszukiwarki). Następnie wybierz kolejno:

• „Prace Sejmu”

• „Konsultacje społeczne”

• „Konsultowane projekty uchwał”

Znajdź „Poselski projekt ustawy o uznaniu osobowości prawnej rzeki Odry” i kliknij przycisk „Ankieta”. Po zalogowaniu się profilem zaufanym wypełnij ankietę – możesz wybrać odpowiedzi na pytania lub dodać własny komentarz do wybranych artykułów ustawy.

Zachęcamy, by nie tylko oddać swój głos, ale także zaprosić do tego znajomych i bliskich. Razem możemy wpłynąć na losy Odry i napisać nowy rozdział w ochronie polskich rzek.