Jaka będzie nasza strategia?

Przywykliśmy uważać, że w kwestii europejskiej Wspólnej Polityki Rolnej warunki gry dyktuje Bruksela. Od naszej akcesji do UE w 2004 r. polskie rolnictwo otrzymało wsparcie finansowe w wysokości ponad 61 miliardów euro, a już od 1992 roku Polska otrzymywała środki przedakcesyjne na podstawie umowy stowarzyszeniowej. 

Pieniądze z jednej strony umożliwiły najbardziej niezbędne reformy obszarów wiejskich oraz poprawę społecznej i ekonomicznej sytuacji gospodarstw rolnych rzuconych na głębokie wody rodzącego się kapitalizmu – zaniedbanych w procesie transformacji ustrojowej oraz przez polityki lat 90. Z drugiej jednak strony europejskie fundusze krytykowane były między innymi za to, że narzucają rozwiązania, które nie zawsze są dobrze dostosowane do specyfiki polskiej wsi i rolnictwa.

Obecnie WPR przechodzi kolejny proces transformacji. Jej cele zostały jasno określone. Zgodnie z nimi polityka rolna w latach 2021-27 powinna być spójna z koncepcją Europejskiego Zielonego Ładu, który z kolei ma pozwolić Europie osiągnąć neutralność klimatyczną do 2050 roku. Europejski Zielony Ład (EZŁ) jest planem działania, nadrzędnym dla całej gospodarki UE i wszystkich jej polityk, w tym WPR. Dla rolnictwa, w ramach EZŁ, kluczowe są dwie strategie. Pierwszą z nich jest strategia „Od pola do stołu”, która pozwala ujmować rolnictwo i łańcuchy żywnościowe w szerszej perspektywie, i dąży do zmniejszenia środowiskowych kosztów produkcji żywności. Drugą jest strategia na rzecz różnorodności biologicznej – jej celem jest wsparcie modelu rolnictwa, które nie degraduje środowiska i nie niszczy siedlisk gatunków dziko żyjących.

Rekomendacje KE dla Polski

Obecna reforma WPR jednak różni się od poprzednich. Cele WPR dla krajów UE pozostają wspólne, ale tym razem państwa członkowskie otrzymują dużą dowolność wyboru działań – biorąc pod uwagę sytuację rolnictwa w danym państwie członkowskim – służących osiągnięciu celów.  Diagnozę tej sytuacji, ze wskazaniem problemów do rozwiązania oraz propozycją działań mających w tym pomóc i służących realizacji celów WPR, planuje się w Krajowych Planach Strategicznych. Każde państwo UE ma własny Krajowy Plan Strategiczny dla WPR 2021 – 2027. Obecnie państwa członkowskie są na etapie ich tworzenia, a Komisja Europejska dla każdego z państw osobno przygotowała szczegółowe rekomendacje, opracowane w oparciu o rozległą analizę specyfiki rolnictwa, struktury własności ziemi, danych demograficznych i socjo-ekonomicznych dotyczących obszarów wiejskich.

W rekomendacjach dla Polski KE zwraca uwagę na duże znaczenie, jakie ma sektor rolny dla kraju, tak ze względu na wartość produkcji, jak liczbę osób pracujących w rolnictwie. Z uwagi na przewagę w Polsce mniejszych i posiadających mniejszą siłę ekonomiczną gospodarstw rolnych, ich rozdrobnienie i różnice w średniej wielkości w poszczególnych regionach, Komisja Europejska rekomenduje Polsce, by wsparcie w ramach WPR było przede wszystkim skierowane do gospodarstw małych i średniej wielkości gospodarstw, tak by stały się one bardziej konkurencyjne, dochodowe i odporne np. na konsekwencje zmiany klimatu czy wahania cen na rynkach rolnych. KE zauważa też generalną potrzebę wsparcia pozycji rolników w łańcuchu wartości systemu żywnościowego, często to oni bowiem są najsłabiej wynagradzani w sektorze produkcji żywności.

Niepokojące trendy w polskim rolnictwie

W kontekście celów klimatycznych przyszłej WPR, KE zauważa niepokojące trendy w polskim rolnictwie. Przede wszystkim zwraca uwagę na znaczne emisje – szczególnie CO2 i metanu – oraz coraz częściej powtarzający się problem niedoborów wody związane z intensyfikacją produkcji rolnej. Emisje wynikają w dużej mierze z małej wydajności energetycznej w produkcji rolnej oraz z intensywnej produkcji zwierzęcej (metan pochodzący z układu pokarmowego przeżuwaczy karmionych paszą na bazie ziaren oraz złe zarządzanie obornikiem), a także z tego, że zły stan gleb w Polsce nie pozwala na  magazynowanie węgla, a tym samym udział materii organicznej w nich jest bardzo mały. Niedobory wody wynikają między innymi ze słabej retencji wody opadowej – zbyt intensywnie prowadzona gospodarka leśna oraz gleby zniszczone przez chemię rolną powodują szybki odpływ wody z terenów rolnych.

Komisja oceniając sytuację rolnictwa w Polsce zauważa ponadto, że bardzo niepokojący jest trend spadkowy w ekologicznej produkcji rolnej. Podczas gdy celem WPR jest osiągnięcie 25% powierzchni użytków rolnych prowadzonych w modelu ekologicznym, w Polsce od kilku lat spada liczba gospodarstw ekologicznych i użytkowany przez nie areał. Niepokojące jest również, że choć w Polsce znaczny jest udział obszarów użytkowanych ekstensywnie (np. łąki czy pastwiska), problemem jest kiepski stan różnorodności biologicznej, szczególnie jeśli chodzi o gatunki związane z ekosystemami rolniczymi. Komisja zauważa także potrzebę zagwarantowania większego dobrostanu w chowie zwierząt. Szczególnie pilne jest ograniczenie chowu klatkowego kur i zbytniego stłoczenia trzody chlewnej, wiążącego się z nielegalną praktyką obcianania świniom ogonów. Ponieważ celem WPR – związanym z ochroną środowiska, a także poprawą zdrowia publicznego – jest znaczna redukcja zużycia pestycydów, Komisja rekomenduje Polsce działania nastawione na zintegrowaną ochronę roślin.

Poprawa stanu gleby, rozwój obszarów wiejskich i wsparcie małych gospodarstw

Rekomendacje Komisji dotyczą także lepszego gospodarowania składnikami odżywczymi w glebie. Wiąże się to z jednej strony z potrzebą wspierania gospodarstw, które łączą produkcję roślinną i zwierzęcą, gdyż stosowanie nawozów naturalnych pochodzenia zwierzęcego służy budowaniu żyzności gleb. Z drugiej zaś strony, to konieczność ograniczenia zanieczyszczeń pochodzenia rolniczego, w tym przede wszystkim pozostałości nawozów sztucznych, które wymywane są do wód powodując ich eutrofizację.

W dokumencie zauważona jest także potrzeba socjo-ekonomicznego wsparcia struktury obszarów wiejskich. Dla odwrócenia negatywnych trendów na obszarach wiejskich (niskie dochody, starzenie się polskich rolników, opuszczanie wsi przez ludzi młodych) konieczne jest zapewnienie bardziej sprawiedliwego wsparcia finansowego i technologicznego, ze szczególnym uwzględnieniem małych i średnich gospodarstw. Poprawa dochodów, wzrost gospodarczy i przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu na obszarach wiejskich, a także inwestycje w rozwój nowych technologii wraz z dostosowanym do nich doradztwem mogą uczynić z obszarów wiejskich miejsca dobre do życia, a jednocześnie chroniące środowisko.

Innowacje budzące wątpliwości

Komisja zaleca również, by Polska inwestowała w innowacje i nowoczesne rozwiązania technologiczne takie jak np. rolnictwo precyzyjne. To metody, które pozwalają w rolnictwie zmniejszyć zużycie wody czy ograniczyć ilość stosowanych pestycydów. Jednocześnie wymagają one jednak znacznych inwestycji i istnieje ryzyko, że mogą okazać się opłacalne wyłącznie dla dużych, wysokotowarowych gospodarstw. Rekomendacja dotycząca wspierania rolnictwa bezorkowego budzi poważne wątpliwości. Z jednej strony metoda ta pozwala znacznie ograniczyć uwalnianie się węgla z gleby do atmosfery, jednak niestety często wiąże się z szerokim stosowaniem herbicydów, szczególnie tych zawierających glifosat.

Nowa Wspólna Polityka Rolna daje szansę by w najbliższych latach wesprzeć rolników i gospodarstwa, które do tej pory były pokrzywdzone przy podziale unijnych pieniędzy, a jednocześnie realizować ambitne cele środowiskowe. Jednak to od Krajowego Planu Strategicznego zależeć będzie, na ile Polska wykorzysta tę szansę. 

Rekomendacje KE dla Polski można przeczytać tutaj w języku polskim  i w języku angielskim

Powiązane artykuły

Co proponuje nam strategia “Od pola do stołu”? Polskie rolnictwo z „Krową+” w tle KOMISARZ NADZIEJA…? Macedonia Północna – kraj szczęśliwych krów i owiec Nowa strategia „Od pola do stołu”