Zielona energia lokalnie: mieszkańcy przejmują kontrolę nad produkcją prądu
W obliczu kryzysu klimatycznego i rosnących cen energii coraz więcej społeczności lokalnych bierze sprawy w swoje ręce. Powstają spółdzielnie energetyczne, które pozwalają mieszkańcom wspólnie produkować energię odnawialną, zarządzać nią i z niej korzystać. To nie tylko sposób na obniżenie kosztów energii i czystsze powietrze, ale też realny krok w stronę niezależności i sprawiedliwej transformacji energetycznej.
Energia przestaje być towarem kontrolowanym przez wielkie koncerny, a staje się dobrem wspólnym zarządzanym przez ludzi tworzących społeczności lokalne.
Zgodnie z art. 2 pkt 33a uOZE przez spółdzielnię energetyczną rozumie się spółdzielnię, której przedmiotem działalności jest wytwarzanie energii elektrycznej, biogazu lub ciepła w instalacjach odnawialnego źródła energii i równoważenie zapotrzebowania energii elektrycznej, biogazu lub ciepła wyłącznie na potrzeby własne spółdzielni energetycznej i jej członków, przyłączonych do zdefiniowanej obszarowo sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej o napięciu znamionowym niższym niż 110 kV, sieci dystrybucyjnej gazowej lub sieci ciepłowniczej.
W związku z tym celem spółdzielni energetycznej jest wytwarzanie energii elektrycznej i cieplnej na potrzeby własne jej członków. Wspólnota ta dąży do samowystarczalności i pełnej autokonsumpcji. Korzysta z tańszej energii, unikając kosztów rynkowych, przesyłowych i handlowych. Zużycie energii w spółdzielniach energetycznych odbywa się wyłącznie za pomocą odnawialnych źródeł energii (w skrócie OZE), czyli słońca, biomasy, wiatru i wody. Wykorzystanie OZE w produkcji energii zapewnia zmniejszenie emisji CO2 i innych zanieczyszczeń, przyczyniając się do redukcji śladu węglowego i ochrony środowiska naturalnego. Spółdzielnie energetyczne wspierają transformację energetyczną, przynosząc jednocześnie korzyści pod względem zarówno ekonomicznym, społecznym, jak i środowiskowym.
Wzmocnienie społeczności lokalnej to pośredni efekt tworzenia spółdzielni energetycznej i jednocześnie wartość dodana przedsięwzięcia. To własność zbiorowa – wszelkie zyski, decyzje i ewentualne konsekwencje pozostają w rękach mieszkańców, członków spółdzielni. Wszyscy członkowie mają prawo głosu, mogą razem podejmować decyzje i wspierać się, a potem wspólnie odnosić sukcesy. Powstawanie spółdzielni energetycznych sprzyja wzrostowi świadomości ekologicznej i zaangażowaniu obywatelskiemu, m.in. jej członkowie poszerzają wiedzę w zakresie odnawialnych źródeł energii. Kolejnym, ważnym elementem działania spółdzielni jest lepsze wykorzystanie zasobów lokalnych. Wspólnota umożliwia zagospodarowanie odpadów rolnych do produkcji biogazu, wykorzystuje lokalne tereny do instalacji fotowoltaicznych, minimalizuje straty przemysłu, gdyż energia zużywana jest blisko miejsca jej wytworzenia. Pod względem ekonomicznym za niewątpliwą korzyść uznać można tworzenie nowych miejsc pracy w obsłudze instalacji, zarządzaniu nią i administracji. Oszczędności z wytworzonej energii można wykorzystać np. na wspieranie lokalnych inicjatyw czy inwestycji.
Najważniejszym, bezprecedensowym aspektem założenia spółdzielni energetycznej jest niezależność energetyczna. Zmniejszenie uzależnienia od dużych koncernów energetycznych i importu paliw jest wartością dodaną. W sytuacji napięć zbrojnych w Ukrainie bezpieczeństwo energetyczne w sytuacjach kryzysowych nabiera większego znaczenia.
W Polsce jest już 198 spółdzielni energetycznych (dane do 12 listopada 2025 r.). Przykładem dobrze prosperującego podmiotu energetycznego jest Lądecka Spółdzielnia Energetyczna, której prezesem jest Daniel Raczkiewicz. Jednostka ta posiada farmę fotowoltaiczną o mocy początkowej 1 MW, uruchomioną we wrześniu 2023 r. Lądecka Spółdzielnia Energetyczna zasila infrastrukturę publiczną, przynosi znaczne oszczędności i aktywnie dzieli się wiedzą.
Spółdzielnie energetyczne w Polsce stają się realną siłą, choć wciąż są na początku swojej drogi. Jest jeszcze przed nimi mnóstwo wyzwań. Zmieniające się prawo energetyczne, zbyt restrykcyjne przepisy, brak środków finansowych czy też trudności w pozyskiwaniu dofinansowania to tylko niektóre problemy. Na te i inne wyzwania odpowiada Krajowy Związek Rewizyjny Spółdzielni Energetycznych (KRZSE), założony w Minikowie 4 lipca 2025 r. Jej prezes Łukasz Pałucki informuje, że związek wychodzi naprzeciw potrzebom spółdzielni energetycznych. Pomaga w dostosowaniu się do zmieniających się warunków i regulacji. KRZSE będzie też edukować i uświadamiać społecznie. Związek Rewizyjny ma pełnić funkcję reprezentacyjną całej branży spółdzielni energetycznych. Nieformalna grupa zawiązana w celu powołania Związku dokonała już udanych interwencji, doprowadziła m.in. do wycofanie projektu tzw. ustawy wiatrakowej, której zapisy zakazują gminom posiadania instalacji fotowoltaicznych powyżej 50 kWp. W skład grupy odpowiedzialnej za zorganizowanie zjazdu założycielskiego i rejestrację wchodzili: Krzysztof Solarz (SE „Sudecka Energia”), Maciej Proszak (SE Energia Gminy Komorniki), Łukasz Pałucki (Hrubieszowskie Spółdzielnie Energetyczne). Zainteresowane spółdzielnie mogą już ubiegać się o członkostwo w Związku Rewizyjnym zgodnie z obowiązującymi zasadami przyjmowania nowych członków.
Nadzieją dla rozwoju spółdzielni energetycznych jest dopracowanie regulacji, lepsze finansowanie, budowa kompetencji lokalnych oraz wzmocnienie sieci wspomagających takich jak Ogólnopolskie Forum Spółdzielni Energetycznych (OFSE), działające w Minikowie koło Bydgoszczy. Platforma OFSE, której celem jest wymiana doświadczeń i dobrych praktyk między istniejącymi oraz planowanymi spółdzielniami energetycznymi w Polsce, działa od 2024 r. pod adresem https://forumse.kpodr.pl/. Idea Forum jest oparta na modelu peer-to-peer learning, czyli równorzędnej współpracy uczestników w zakresie doświadczeń, legislacji, finansowania i organizacji.
***
Wizja przyszłości Polski bezpiecznej energetycznie – niezależnej od węgla, gazu i geopolitycznych szantaży – dzięki istnieniu spółdzielni energetycznych staje się realna. Polska sprawiedliwa społecznie – słuchająca głosu i spełniająca oczekiwania społeczności lokalnych. Polska zielona i czysta – zmierzająca do zeroemisyjności i inteligentnego gospodarowania odpadami. Polska demokratyczna i aktywna – oddająca władzę w ręce ludzi to filary transformacji energetycznej i zapewnienie nowej, lepszej perspektywy przyszłości.
Powiązane artykuły
Jeśli nie zaznaczono inaczej, materiał nie może być powielany bez zgody redakcji.