Łączymy SERCA dla obywatelskiej i spółdzielczej energetyki

Kiedy mówimy dziś o transformacji energetycznej, zbyt często skupiamy się na wielkich koncernach, megawatogodzinach i elektrowniach o mocy tysięcy megawatów. Tymczasem prawdziwa rewolucja może zacząć się od sąsiedzkiego porozumienia i kilku paneli na dachu szkoły. Tak właśnie działa Związek SERC – nowa inicjatywa spółdzielcza, która wnosi do polskiej energetyki obywatelskiej element solidarności, samorządności i technologicznego rozwoju.

Fundamentem naszego działania jest duch tzw. energetyki obywatelskiej, która zakłada, że produkcja i zarządzanie energią mogą (i powinny) być w rękach społeczności lokalnych. Oznacza to zarówno inwestowanie we własne źródła odnawialne, jak i decydowanie o kierunkach rozwoju bez konieczności ulegania dyktatowi zewnętrznych firm energetycznych. Partnerem dla takiego modelu działania są przede wszystkim gminy jako samorządowa reprezentacja jej mieszkańców, ale również stowarzyszenia, tradycyjne spółdzielnie rolno-spożywcze czy nawet przedsiębiorcy społeczni.

Punktem skupienia takiej energii społecznej są dziś spółdzielnie energetyczne jako sprawdzony w Europie i na świecie wehikuł realizowania wspólnych potrzeb w zakresie dostaw prądu czy ciepła. Ale spółdzielnie potrzebują profesjonalnego zaplecza i silnego, jednolitego głosu. Dlatego w odpowiedzi na rosnącą potrzebę koordynacji i wsparcia społeczności energetycznych w Polsce  w ubiegłym roku powołano Związek Rewizyjny Spółdzielni Energetycznych, Rozwojowych i Cyfrowych ( Związek SERC). Został on zarejestrowany w 2024 r. z inicjatywy dziesięciu spółdzielni założycielskich i szybko zyskał na znaczeniu jako platforma wymiany doświadczeń, rzecznictwa oraz wspólnego działania.

Spółdzielczy motor transformacji

Związek SERC to nie tylko formalna reprezentacja spółdzielni energetycznych, to także platforma solidarnościowa łącząca wspólnoty działające na styku energii odnawialnej, rozwoju lokalnego i transformacji cyfrowej. Jego statut jest oparty na zasadach demokratycznych: każda członkowska spółdzielnia ma równy głos podczas podejmowania decyzji. Taka konstrukcja buduje zaufanie i autentyczną podmiotowość jego członków.

W praktyce pomaga spółdzielniom w wielu aspektach: od wsparcia formalnoprawnego przy rejestracji, przez doradztwo technologiczne, po reprezentację interesów sektora na poziomach krajowym i europejskim. To właśnie Związek SERC przygotował jedno z kompleksowych stanowisk w konsultacjach nowelizacji ustawy o promowaniu wytwarzania energii z OZE. W tym dokumencie zawarto postulat m.in. zniesienia ograniczeń terytorialnych dla spółdzielni, włączenie miast do systemu oraz uproszczenie procedur.

Energia jako dobro wspólne

W kwietniu 2025 r. Związek SERC zorganizował konferencję Wspólna energia w Gdańsku, w której uczestniczyli przedstawiciele administracji, społeczności lokalnych, organizacji pozarządowych oraz eksperci od energetyki rozproszonej. Celem było nie tylko diagnozowanie barier, ale przede wszystkim wspólne projektowanie rozwiązań i dzielenie się specjalistyczną wiedzą (w tym obliczeniami już rozliczających się spółdzielni).

To właśnie takie inicjatywy – niespektakularne, ale systematyczne – tworzą podstawy nowego modelu energetycznego, w którym kontrola i korzyści z produkcji energii pozostają w gestii mieszkańców. Być może czasem taka (r)ewolucja wydaje się przebiegać powoli, lecz z perspektywy czasu widać, że kropla już wydrążyła skałę.

Od lustracji po granty – działalność praktyczna

Związek prowadzi również konkretne działania wspierające rozwój spółdzielni: organizuje szkolenia, doradza w zakresie rozliczeń energetycznych, a także przygotowuje do lustracji –procesu kontroli legalności i efektywności działania spółdzielni. Lustracja, oprócz funkcji nadzorczej, jest także źródłem wiedzy i nauki dla młodych podmiotów stawiających pierwsze kroki w sektorze. Ponadto rozwija modele finansowania, które mają pomóc nowym inicjatywom: granty na przygotowanie projektów, wspólne platformy do finansowania społecznościowego czy wsparcie w ubieganiu się o środki z funduszy UE.

Przeciwko ubóstwu i dla klimatu

Jednym z kluczowych celów działalności jest walka z ubóstwem energetycznym. W wielu regionach Polski – szczególnie wiejskich – mieszkańcy nie mają dostępu do taniej i czystej energii. Związek SERC działa na rzecz takich rozwiązań, które pozwolą tym społecznościom nie tylko przetrwać, ale także aktywnie uczestniczyć w transformacji energetycznej.

Jednocześnie Związek podkreśla wagę sprawiedliwości klimatycznej i społecznej. Promuje równość płci w swoich strukturach, dąży do reprezentacji różnych środowisk i stara się odpowiadać na potrzeby wykluczonych nie tylko w teorii, ale także w codziennej pracy i polityce organizacyjnej.

Kontekst europejski 

Związek SERC współpracuje z REScoop.eu – europejską federacją wspólnot energetycznych zrzeszającą ponad 2,5 mln ludzi. Dzięki temu korzysta z dobrych praktyk z innych krajów (np. Grecji, Niemiec czy Danii), a także wpływa na kształt unijnej polityki energetycznej, reprezentując perspektywę lokalnych społeczności w Polsce. Przykładem takiej współpracy było aktywne zaangażowanie Związku SERC oraz PLZ Spółdzielnia w zorganizowanie Europejskiego Forum Społeczności Energetycznych, które odbyło się w 2025 r. w Krakowie. Wydarzenie to zgromadziło przedstawicieli społeczności energetycznych z całej Europy i służyło jako przestrzeń dialogu, wzajemnego uczenia się i wspólnego planowania przyszłości energetyki obywatelskiej. Dzięki temu Polska pierwszy raz pojawiła się na europejskiej mapie spółdzielczości energetycznej jako gospodarz.

Platforma synergii, źródło odporności

Związek SERC to przykład działania, które nie czeka na instrukcje, ale tworzy rzeczywistość oddolnie – krok po kroku. To szkoła demokracji energetycznej, ale też laboratorium nowego modelu rozwoju: sprawiedliwego, zrównoważonego i wspólnotowego.

W czasach kryzysu klimatycznego i energetycznego nie wystarczy jedynie inwestować w technologie. Potrzeba struktur społecznych, które będą zdolne te technologie wykorzystać dla dobra wspólnego. Związek SERC tworzy infrastrukturę współpracy dla nowoczesnych spółdzielni. Umożliwia wymianę wiedzy, standaryzację procedur, wspólne zakupy, a nawet współdzielenie zespołów eksperckich. W praktyce buduje tak potrzebny ekosystem spółdzielni, w którym mniejsze podmioty nie są pozostawione same sobie, lecz mogą korzystać z doświadczenia i zasobów całej sieci. To model, który znacząco zwiększa odporność sektora.

Związek rozwija również narzędzia cyfrowe, m.in. w ramach platformy zarządzania PLZ, która wspiera demokratyczne podejmowanie decyzji, księgowość spółdzielczą i zarządzanie energią w czasie rzeczywistym. Technologie te wpisują się w trend CoopTech – połączenia spółdzielczości z nowoczesnymi rozwiązaniami cyfrowymi.

Regeneracja spółdzielczości jako projekt przyszłości

Związek SERC to przykład tego, jak można zregenerować ideę spółdzielczości – nie jako powrotu do przeszłości, ale jako innowacyjnego modelu współpracy na miarę wyzwań XXI wieku. Łącząc energetykę, cyfryzację i rozwój lokalny, buduje instytucję przyszłości – demokratyczną, inkluzywną, odporną. Jego działalność dowodzi, że spółdzielczość może być kluczem do sprawiedliwej transformacji, której centrum stanowi nie kapitał, lecz wspólnota.

Rafał Krenz – prezes spółdzielni energetycznej Ekozaur, członek zarządu spółdzielni energetycznej Wolny Jazdów, członek Centrum CAL. Spółdzielca, edukator, badacz. Pracował w zespole Coop Tech Hub. Obszary zainteresowań i aktywności zawodowych to ekonomia społeczna, energia, innowacje.

Powiązane artykuły

Nowy ruch w polskiej energetyce: powstaje Krajowy Związek Rewizyjny Spółdzielni Energetycznych Zielona energia lokalnie: mieszkańcy przejmują kontrolę nad produkcją prądu Boom energetyki obywatelskiej w Niemczech Spółdzielnie energetyczne oczami wsi – spotkanie w Łapach AGH zaprasza na III Kongres Energetyki Rozproszonej