Energetyczna rewolucja w samorządach
O tym jak jednostki samorządu terytorialnego zmieniają Polskę dzięki fotowoltaice i spółdzielczości.
Polska transformacja energetyczna nabiera tempa, ale prawdziwy przełom dokonuje się poza wielkimi miastami. Najnowsze ogólnopolskie badanie inwestycji fotowoltaicznych w jednostkach samorządu terytorialnego (JST), przeprowadzone przez Łukasza Pałuckiego we współpracy ze Stowarzyszeniem EKO-UNIA i Fundacją Zielone Światło, dowodzi tego, że samorządy wiejskie i miejsko-wiejskie stają się kluczowym graczem na energetycznej mapie kraju. Wyniki prezentacji przygotowanej w ramach Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększenia Odporności pokazują, że JST są nie tylko beneficjentem polityki unijnej, ale też kreatorem narzędzi, które realnie wpłyną na codzienne życie Polaków.
Skala i geografia inwestycji
Od marca 2022 do maja 2025 r. jednostki samorządu terytorialnego zrealizowały inwestycje o wartości blisko 1,55 mld zł, instalując ponad 351 MWp mocy fotowoltaicznej. Największy udział miały gminy wiejskie (ponad 170 MWp i 724 mln zł) oraz miejsko-wiejskie (ok. 89 MWp i 393 mln zł). Gminy miejskie, powiaty i miasta na prawach powiatu wydały ponad 600 mln zł, montując kolejne kilkadziesiąt MWp mocy. Przygotowywane są kolejne inwestycje o łącznej wartości blisko 585 mln zł i potencjale ponad 150 MWp, co daje łączny potencjał przekraczający pół gigawata i 2,1 mld zł inwestycji.
Ekonomia inwestycji i realia rozliczeń
Po euforii związanej z masowym montażem paneli PV przyszedł czas chłodnej kalkulacji. Problemem, wskazanym w wynikach badań, stał się nowy model rozliczeń – net-billing obowiązujący od 1 lipca 2024 r. Zgodnie z nim energia oddana do sieci wyceniana jest według zmiennych cen rynkowych, a nie – jak wcześniej – za pomocą przelicznika ilości. Dla wielu JST, które wykorzystują mniej niż 30% wyprodukowanej energii na miejscu, a resztę odsyłają do sieci, oznacza to drastyczny spadek opłacalności inwestycji. Szkoły, urzędy i inne budynki użyteczności publicznej zużywają prąd w czasie, gdy są otwarte i funkcjonują, a także podczas konserwacji i pracy urządzeń oświetleniowych, a nawet gdy są puste, ale włączone są urządzenia podtrzymujące podstawowe funkcje, takie jak systemy ogrzewania, monitoringu czy alarmowe. Zużycie prądu odbywa się cały rok, nie tylko w dni robocze.
Model spółdzielczy: szansa na odbudowę energetyki lokalnej
W badaniu wprost wskazano model spółdzielni energetycznej jako klucz do przyszłości JST. Przeniesienie istniejących inwestycji (szacowanych na ponad 1,1 mld zł w gminach wiejskich i miejsko-wiejskich) do struktur spółdzielczych pozwala odzyskać przewidywalność rozliczeń zbliżoną do zlikwidowanego już net-meteringu. Spółdzielnia to nie tylko tańszy prąd (po spłacie inwestycji nawet kilka groszy za kWh vs. ponad 1zł w tradycyjnym modelu), lecz także niższe koszty przesyłu, zmniejszenie podatków, wsparcie walki z ubóstwem energetycznym i szansa dla lokalnego biznesu. Kluczowe znaczenie ma tu autokonsumpcja, czyli maksymalnie lokalne zużycie energii. W tradycyjnym modelu JST tracą na tym mechanizmie, w spółdzielni te same kilowatogodziny pracują na rzecz społeczności lokalnej.
Bariery i wnioski
Największym zagrożeniem jest „wypadnięcie” JST z korzystnych rozliczeń – wystarczy błędna decyzja, np. zmiana operatora sieci, by utracić dotychczasowe preferencje. JST coraz częściej zauważają, jak ważne są edukacja, doradztwo i świadome zarządzanie rozproszoną energią. Dotyczy to zwłaszcza gmin, dla których instalacje fotowoltaiczne to często element większych pakietów modernizacji (np. termomodernizacja, wymiana źródeł ciepła). W praktyce oznacza to konieczność lepszej koordynacji i dbałości o szczegóły proceduralne.
Badanie wpisuje się w szeroki nurt polityk publicznych UE, które każą myśleć o energetyce nie tylko przez pryzmat megawatów, ale także społecznego zysku: solidaryzmu, walki z wykluczeniem energetycznym czy lokalnej przedsiębiorczości. Sygnał płynący z gmin i powiatów jest jasny: jednostki samorządu terytorialnego są gotowe dalej inwestować w czystą energię, lecz muszą mieć gwarancję stabilnych rozliczeń i systemowego wsparcia spółdzielczości energetycznej. To najskuteczniejszy sposób, by zmodernizować krajową energetykę, realnie poprawić warunki życia ludzi i wzmocnić siłę wspólnot lokalnych.
W świetle tych analiz transformacja energetyczna jest nie tyle innowacją techniczną, co wyborem politycznym i społecznym. W takim układzie JST i społeczności lokalne stają się laboratorium nowoczesnego państwa.
Powiązane artykuły
Jeśli nie zaznaczono inaczej, materiał nie może być powielany bez zgody redakcji.